Tư duy là thuật ngữ thường được sử dụng trong công việc cũng như cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Tuy nhiên, chưa phải ai cũng hiểu chính xác tư duy là gì, vai trò, đặc điểm của tư duy như thế nào hay quy trình tư duy gồm những gì? Để có đáp án cho những câu hỏi trên, mời các bạn đọc ngay bài viết này nhé.
Tư duy là gì? Theo cách hiểu chung, tư duy là một phạm trù triết học, nó chỉ những hoạt động của tinh thần, mang đến những cảm giác sửa đổi của con người, đồng thời cải tạo thế giới thông qua các hoạt động vật chất. Nhờ tuy duy mà con người có thể nhận thức đúng đắn về sự vật, hiện tượng để ứng xử một cách tích cực với chúng.
Tư duy là gì?
Ngoài ra, tùy vào từng góc độ, lĩnh vực mà định nghĩa về tư duy sẽ có sự khác nhau. Chẳng hạn như:
Dưới góc độ sinh lý học, tư duy là hoạt động của hệ thần kinh, có tác dụng tạo ra các liên kết giữa các phần tử để ghi nhớ, chọn lọc và kích thích chúng hoạt động nhằm cung cấp sự nhận thức về thế giới xung quanh. Tư duy có khả năng định hướng hành vi và giúp chúng ta thích nghi với môi trường sống.
Dưới góc độ tâm lý học, tư duy là quá trình nhận thức và phản ánh các thuộc tính bản chất, mối quan hệ và liên hệ bên trong của các sự vật, sự việc và hiện tượng trong hiện thực khách quan mà trước đó chúng ta chưa biết.
Xem thêm: Logic là gì? Vai trò & cách rèn luyện tư duy logic
2. Vai trò của tư duy là gì?
Tư duy đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cả hoạt động nhận thức và thực tiễn của con người. Nó giúp ta nhận thức được các quy luật khách quan trong cuộc sống, từ đó có thể dự đoán và lập kế hoạch cải thiện, thay đổi hiện thực một cách khoa học.
Hơn nữa, kỹ năng tư duy còn giúp ta thu thập, phân tích, sử dụng thông tin một cách thông minh để giải quyết các vấn đề và phát triển bản thân.
Cụ thể trong đời sống, vai trò của tư duy đó là:
Giải quyết vấn đề: Tư duy giúp chúng ta tìm ra giải pháp cho các vấn đề khó khăn, phức tạp trong cuộc sống cũng như công việc.
Tạo ra những ý tưởng mới: Nhờ tư duy, chúng ta có thể tìm ra những ý tưởng độc đáo và sáng tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới.
Nâng cao khả năng học tập: Tư duy giúp chúng ta học tập hiệu quả hơn bằng cách xác định các khái niệm, mối liên hệ và quan hệ giữa các thông tin khác nhau. Điều này giúp cho chúng ta dễ dàng học tập và lưu giữ thông tin lâu hơn.
Phát triển khả năng quản lý tình huống: Tư duy giúp chúng ta phát triển khả năng quản lý tình huống, xác định sự ưu tiên và lập kế hoạch cho các hoạt động trong cuộc sống.
Đánh giá và quyết định: Tư duy giúp chúng ta đánh giá và quyết định một cách tỉ mỉ và có tính logic hơn. Điều này giúp cho chúng ta đưa ra những quyết định chính xác và đúng đắn.
Có thể nói, tư duy là chìa khóa để khai thác và phát triển tối đa tiềm năng của con người.
Vai trò của tư duy
3. Đặc điểm của tư duy
Tư duy có nhiều đặc điểm khác nhau gồm:
3.1 Tính có vấn đề
Tính “có vấn đề” là một đặc điểm quan trọng trong quá trình tư duy. Không phải mọi tình huống đều kích thích tư duy, nó chỉ nảy sinh khi chúng ta gặp phải tình huống “có vấn đề”. Đó là tình huống chưa có đáp án nhưng lại tiềm ẩn câu trả lời ở bên trong hoặc tình huống đó có chứa đựng điều kiện giúp chúng ta tìm ra câu trả lời. Khi đó, những hiểu biết và phương pháp hành động cũ không đủ sức để giải quyết tình huống nữa.
Tuy nhiên, không phải tình huống “có vấn đề” nào cũng kích thích được tư duy. Để kích hoạt hoạt động tư duy, chúng ta phải nhận thức đầy đủ về tình huống đó, xác định được những gì đã biết hoặc chưa biết và bản thân có nhu cầu được biết. Chỉ có như vậy, tư duy mới xuất hiện.
Có thể nói, tính “có vấn đề” của tư duy đóng vai trò quan trọng trong quá trình tư duy. Nếu không có tình huống có vấn đề, quá trình này không thể hình thành và phát triển được.
3.2 Tính gián tiếp
Tư duy con người không thể nhận thức thế giới một cách trực tiếp mà phải thông qua quá trình nhận thức gián tiếp.
Tính gián tiếp của tư duy được phản ánh chủ yếu qua việc sử dụng ngôn ngữ để thể hiện những kết quả nhận thức và kinh nghiệm cá nhân. Ngôn ngữ cho phép con người áp dụng những quy tắc, khái niệm, công thức và quy luật đã được thừa nhận để phân tích, tổng hợp, so sánh và khái quát các hiện tượng.
Tính gián tiếp của tư duy giúp con người mở rộng khả năng nhận thức mà không gặp giới hạn, đồng thời đưa ra những phán đoán có tính khoa học về các sự vật, hiện tượng xảy ra trong quá khứ và tương lai.
Ví dụ về những ứng dụng của tính gián tiếp trong tư duy như: dự báo thời tiết, dự báo khí hậu, dự báo tình hình phát triển kinh tế,…
3.3 Tính trừu tượng, khái quát
Một đặc điểm nữa của tư duy đó là tính trừu tượng và khái quát. Trong đó, trừu tượng là quá trình rút ra những đặc điểm chung của nhiều đối tượng khác nhau và tập trung vào những yếu tố quan trọng nhất. Nó giúp ta tách biệt những đặc điểm chính và loại bỏ những yếu tố không cần thiết, đưa ra một quan điểm rõ ràng và chính xác hơn về vấn đề. Còn khái quát là quá trình tập hợp những đối tượng vào một nhóm dựa trên các thuộc tính chung. Nó giúp ta nhìn nhận và hiểu được một khái niệm hoặc vấn đề theo cách toàn diện hơn để áp dụng vào nhiều tình huống khác nhau.
Trừu tượng và khái quát có mối quan hệ rất chặt chẽ, mật thiết với nhau. Nếu chỉ có trừu tượng mà không có khái quát thì kiến thức sẽ trở nên hạn chế và không thể áp dụng vào thực tế. Ngược lại, nếu không có trừu tượng thì sẽ không thể khái quát được vấn đề. Tính trừu tượng và khái quát của tư duy giúp con người không chỉ giải quyết được các vấn đề hiện tại mà còn có thể dự đoán các vấn đề của tương lai.
Ngôn ngữ là một công cụ quan trọng để thể hiện, truyền đạt thông tin, ý tưởng và suy nghĩ của con người. Và nó chính là một phần quan trọng của quá trình tư duy.
Khi con người suy nghĩ, họ sẽ dùng ngôn ngữ để tạo ra các khái niệm, ý tưởng và suy luận. Ngôn ngữ giúp cho tư duy trở nên cụ thể và rõ ràng hơn, từ đó con người sẽ tập trung vào các chi tiết quan trọng của vấn đề, sau đó diễn tả chúng một cách chính xác.
Ngoài ra, tư duy và ngôn ngữ còn tương tác lẫn nhau trong việc hình thành, phát triển. Quá trình tư duy giúp cho ngôn ngữ trở nên phong phú và đa dạng hơn, trong khi đó, ngôn ngữ lại hỗ trợ cho việc phát triển tư duy bằng cách giúp con người tổ chức, sắp xếp các ý tưởng, thông tin một cách có hệ thống.
Đây là hình thức tư duy cơ bản nhất, xuất phát từ trải nghiệm và cảm giác của con người. Nó còn được gọi là tư duy cụ thể vì dựa trên các đối tượng, sự kiện và tình huống thực tế.
4.2 Tư duy khái niệm
Tư duy khái niệm là loại hình tư duy trừu tượng, sử dụng các khái niệm, đối tượng, ngôn ngữ khái quát để diễn đạt và hiểu các sự vật, sự việc hay quan hệ giữa chúng một cách nhanh chóng, hiệu quả.
So với tư duy tri giác, tư duy khái niệm có ưu điểm là giúp tiết kiệm thời gian, nỗ lực trong việc giải quyết vấn đề và hiểu biết hiện thực, giúp con người có khả năng đưa ra những quyết định đúng đắn, chính xác hơn.
4.3 Tư duy phản chiếu
Tư duy phản chiếu là loại tư duy nhằm giải quyết các vấn đề phức tạp bằng cách tổ chức lại kinh nghiệm và loại bỏ các trở ngại. Nó đòi hỏi một tiếp cận nhận thức sâu sắc và sắp xếp các dữ kiện theo trật tự logic để tìm ra giải pháp.
4.4 Tư duy sáng tạo
Tư duy sáng tạo là khả năng đưa ra những ý tưởng mới, khác biệt và độc đáo thông qua việc kết hợp, tạo ra hoặc tái cấu trúc lại các thông tin, kinh nghiệm có sẵn. Loại tư duy này khuyến khích việc tìm kiếm giải pháp mới cho các vấn đề phức tạp và thách thức.
Xem thêm: Sáng tạo là gì? Tư duy sáng tạo là gì? Tại sao cần sáng tạo?
4.5 Tư duy phản biện
Đây là loại hình tư duy nhằm đánh giá và đưa ra những nhận xét, phê bình về một ý tưởng, quan điểm hay lập luận nào đó. Nó tập trung vào việc suy luận, chứng minh tính hợp lý của một quan điểm và tìm kiếm những điểm yếu hay mâu thuẫn trong lập luận đó.
Tư duy phản biện còn giúp ta tránh được sự thiên vị, tiếp cận các vấn đề với tư cách là người phân tích và đánh giá, đưa ra quyết định hoặc lập luận dựa trên sự minh bạch và tính khách quan của dữ liệu.
4.6 Tư duy phi hướng
Tư duy phi hướng là loại tư duy trừu tượng, không dựa trên kinh nghiệm trực tiếp mà thay vào đó dựa trên các khái niệm và lý thuyết. Tư duy phi hướng tập trung vào việc phát triển các lý thuyết, nguyên tắc, hệ thống các quy tắc để giải thích, dự đoán và kiểm soát thực tế.
Sự sâu sắc và khái quát: Đây là khả năng hiểu rõ các chi tiết nhỏ nhất, nhận ra các đặc điểm chung và bản chất của nhiều vấn đề khác nhau.
Sự cơ động, mềm dẻo và linh hoạt: Tư duy cho phép chuyển hướng suy nghĩ một cách dễ dàng, không bị giới hạn bởi quy chuẩn hay khuôn mẫu cố định. Đồng thời nó có khả năng đưa ra các giải pháp sáng tạo và hiệu quả cho các vấn đề phức tạp.
Tính logic và chặt chẽ: Phẩm chất này thể hiện qua việc tuân thủ các quy luật và sự liên kết giữa các vấn đề, từ đó giúp hiểu rõ hơn về quá khứ và tương lai của vấn đề.
Sự phê phán: Tư duy có khả năng tiếp nhận vấn đề và đưa ra những suy luận chính xác sau khi đã xem xét kỹ lưỡng các bằng chứng. Điều này giúp con người tránh được những quyết định cảm tính và đưa ra các phán quyết đúng đắn.
Sự độc lập: Điều này thể hiện qua việc tự tìm ra giải pháp cho vấn đề, không bị ảnh hưởng bởi ý kiến của người khác và có khả năng tạo ra những phương án sáng tạo, hiệu quả cho các vấn đề phức tạp.
Có thể thấy, tư duy đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với con người. Vậy làm sao để phát triển tư duy? Dưới đây là một số bí quyết dành cho bạn:
Xử lý thông tin: Tập trung vào việc tìm kiếm thông tin liên quan, sắp xếp và lưu trữ chúng một cách có hệ thống để tiếp nhận thông tin hiệu quả và nhanh chóng hơn.
Đánh giá vấn đề: Phát triển khả năng áp dụng các tiêu chí và xây dựng các tiêu chí để đánh giá thông tin tiếp nhận được một cách hiệu quả.
Lập luận: Rèn luyện, thực hành đưa ra những ý tưởng mới và tìm kiếm giải pháp sáng tạo, đổi mới để phát triển tư duy, khám phá ra những cách tiếp cận khác nhau trong việc giải quyết vấn đề.
Đặt câu hỏi: Phát triển kỹ năng đặt câu hỏi, phân tích và đánh giá các vấn đề một cách logic, có hệ thống. Bạn hãy lật ngược vấn đề để mở rộng góc nhìn và khám phá ra những khía cạnh mới của vấn đề.
Ngoài ra, bạn cũng nên rèn luyện tư duy tích cực, vì nó giúp cải thiện cách bạn nhìn nhận và đối mặt với những thách thức trong cuộc sống.
JobsGO hy vọng rằng bạn đọc đã có cái nhìn chi tiết và đúng đắn nhất về tư duy, hiểu được tư duy là gì và cách để phát triển nó. Đồng thời, bạn cũng cần nhận biết fixed mindset là gì để có thể vượt qua những giới hạn của bản thân và phát triển một cách toàn diện hơn. Để có thêm những kiến thức hữu ích, bạn hãy thường xuyên truy cập vào jobsgo.vn nhé.
Hồng Nguyễn
