Tranh biện là một kỹ năng quan trọng, giúp con người hoàn thiện bản thân và đóng góp nhiều giá trị cho tổ chức, công ty, xã hội. Tuy nhiên, không phải ai cũng thật sự hiểu “tranh biện là gì?” và “tranh biện khác với tranh cãi ở đâu?”. Để được giải đáp những thắc mắc này, bạn hãy đọc ngay bài viết dưới đây.
Xem nhanh nội dung
1. Tranh biện là gì?
Tranh biện (hay còn gọi là debate) là một hình thức giao tiếp có cấu trúc, trong đó hai hay nhiều bên trình bày và bảo vệ các quan điểm đối lập về một vấn đề hoặc một đề tài cụ thể. Mục đích chính của tranh biện không chỉ là để trình bày ý kiến cá nhân, mà là sử dụng lập luận logic, bằng chứng xác thực, và kỹ năng diễn đạt thuyết phục để chứng minh quan điểm của mình là vượt trội hơn so với đối thủ. Quá trình này bao gồm việc đưa ra các luận điểm, bác bỏ các luận cứ của phe đối lập, và tổng kết lại sự ủng hộ dành cho lập trường của mình.
Thông thường, tranh biện diễn ra theo một thể thức nhất định, có trọng tài và quy tắc thời gian nghiêm ngẫu, đòi hỏi người tham gia phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Đây là một công cụ giáo dục và rèn luyện kỹ năng vô giá, giúp người tham gia phát triển tư duy phản biện, khả năng nghiên cứu sâu, kỹ năng giao tiếp hiệu quả. Việc nhận diện và tránh mắc phải các hình thức ngụy biện là gì cũng là một phần không thể thiếu của tư duy phản biện.
Ngoài ra, tranh biện còn khuyến khích việc nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau, qua đó giúp người nghe và người tham gia hiểu rõ hơn về tính phức tạp của một vấn đề xã hội, chính trị, hay triết học.
Ví dụ về tranh biện:
Đề tài: Chính phủ nên miễn học phí hoàn toàn cho tất cả các cấp học đại học công lập.
- Đội ủng hộ: Lập luận rằng việc miễn học phí sẽ tăng cơ hội tiếp cận giáo dục, giảm gánh nặng nợ sinh viên, và thúc đẩy sự phát triển kinh tế dài hạn do có lực lượng lao động được giáo dục tốt hơn. Họ có thể đưa ra bằng chứng về tác động tích cực của các mô hình tương tự ở các quốc gia khác.
- Đội phản đối: Lập luận rằng việc miễn học phí sẽ tạo ra gánh nặng tài chính khổng lồ cho ngân sách nhà nước (buộc phải tăng thuế hoặc cắt giảm chi tiêu khác), dẫn đến việc giảm chất lượng giáo dục do thiếu kinh phí, và cho rằng những người có khả năng chi trả vẫn nên đóng góp.
Thế nào là tranh biện? Mục đích của tranh biện là gì?
2. Tại sao cần có kỹ năng tranh biện?
Kỹ năng tranh biện không chỉ là nghệ thuật đối đáp mà còn là công cụ mạnh mẽ giúp bạn mài giũa tư duy, tăng cường sự tự tin và phát triển toàn diện trong mọi khía cạnh của cuộc sống. Cụ thể, nó giúp:
2.1. Nâng cao tư duy phản biện
Kỹ năng tranh biện đòi hỏi bạn phải liên tục đánh giá thông tin, tìm kiếm các lỗ hổng trong lập luận của đối thủ và xây dựng các luận điểm vững chắc của riêng mình, từ đó nâng cao tư duy phản biện và giúp bạn hiểu rõ hơn tư duy phản biện là gì. Việc này rèn luyện khả năng phân tích vấn đề một cách sâu sắc, logic, và toàn diện hơn, giúp bạn không dễ dàng chấp nhận bất kỳ thông tin nào mà không qua sàng lọc cẩn thận.
2.2. Phát triển kỹ năng đàm phán
Trong tranh biện, bạn học cách tìm kiếm điểm chung, dự đoán phản ứng của đối phương, và điều chỉnh chiến lược lập luận để đạt được mục tiêu, qua đó phát triển kỹ năng đàm phán hiệu quả. Khả năng thuyết phục dựa trên bằng chứng và logic, thay vì cảm xúc, là nền tảng giúp bạn thành công trong các cuộc thương lượng, từ công việc đến đời sống cá nhân.
2.3. Tăng sự tự tin
Việc thường xuyên phải đứng trước đám đông để bảo vệ quan điểm dưới áp lực thời gian và sự phản bác giúp tăng sự tự tin. Khi bạn đã chuẩn bị kỹ lưỡng, nắm vững kiến thức, biết cách kiểm soát tình huống, bạn sẽ cảm thấy thoải mái và mạnh dạn hơn khi thể hiện ý kiến cá nhân trong bất kỳ môi trường nào.
2.4. Cải thiện kỹ năng kiểm soát giọng nói
Tranh biện rèn luyện khả năng sử dụng giọng nói làm công cụ truyền đạt, giúp bạn biết cách điều chỉnh âm lượng, tốc độ, ngữ điệu và sử dụng các khoảng lặng để nhấn mạnh các luận điểm quan trọng, qua đó cải thiện kỹ năng kiểm soát giọng nói. Giọng nói rõ ràng, truyền cảm, có sức thuyết phục là yếu tố quan trọng để lôi kéo sự chú ý và làm nổi bật lập luận của bạn.
2.4. Phát triển toàn diện
Tham gia tranh biện là một quá trình phát triển toàn diện vì nó kết hợp nhiều kỹ năng mềm quan trọng như nghiên cứu, làm việc nhóm, quản lý thời gian, và giao tiếp. Khi thực hành và hoàn thiện những kỹ năng này, bạn không chỉ giỏi tranh luận mà còn trở thành một người học tập suốt đời, một người giải quyết vấn đề xuất sắc trong mọi lĩnh vực.
Kỹ năng tranh biện mang đến nhiều lợi ích
3. Các kỹ năng tranh biện cần có
Dưới đây là các kỹ năng cần thiết để thành công trong tranh biện:
- Kỹ năng nghiên cứu và phân tích: Khả năng tìm kiếm thông tin nhanh chóng, chọn lọc các bằng chứng đáng tin cậy, phân tích sâu sắc cả hai mặt của vấn đề để xây dựng nền tảng kiến thức vững chắc cho các luận điểm của đội.
- Kỹ năng lập luận logic: Khả năng xây dựng một chuỗi lý lẽ chặt chẽ, sử dụng cấu trúc Luận điểm – Giải thích – Bằng chứng – Liên hệ (A-R-E-L) để đảm bảo mỗi ý kiến đều được hỗ trợ bởi các cơ sở hợp lý và có sức thuyết phục cao.
- Kỹ năng phản biện: Khả năng lắng nghe tích cực, nhận diện được các lỗ hổng hoặc sai sót trong lập luận của đội đối phương, và đưa ra phản bác nhanh chóng, hiệu quả để vô hiệu hóa những luận cứ đó.
- Kỹ năng giao tiếp và diễn đạt: Khả năng trình bày ý tưởng một cách rõ ràng, mạch lạc, và lôi cuốn; bao gồm cả việc kiểm soát giọng nói, ngôn ngữ cơ thể, sử dụng từ ngữ chính xác để tăng cường hiệu quả thuyết phục.
- Kỹ năng tư duy ứng biến: Khả năng phản ứng linh hoạt trước những câu hỏi bất ngờ (POI) và những lập luận mới của đối thủ, điều chỉnh chiến thuật tranh biện một cách nhanh chóng ngay trong trận đấu.
- Kỹ năng làm việc nhóm: Khả năng phối hợp nhịp nhàng với đồng đội, phân chia vai trò, luận điểm hợp lý để đảm bảo đội hình luôn được hỗ trợ tốt nhất và không bị trùng lặp ý tưởng.
4. Tìm hiểu luật và cấu trúc vòng tranh biện
Dưới đây là thông tin cơ bản về nguyên tắc và cấu trúc của một cuộc tranh biện điển hình.
4.1. Luật tranh biện
Không có điều luật cụ thể nào, tuy nhiên, các cuộc tranh biện điển hình thường được tiến hành dựa trên nguyên tắc sau:
- Chủ đề: Có thể là một ý tưởng, một tuyên bố, một chính sách bất kỳ.
- Người tham gia: Có thể là 2 người hoặc 2 nhóm người, chia thành 2 phía ủng hộ và không ủng hộ.
- Cách thực hiện: Mỗi bên sẽ thay nhau đưa ra luận điểm, luận cứ, luận chứng để chứng minh quan điểm của mình là đúng và phản biện lại ý kiến của đối phương.
- Thời gian: 2 bên tự quy định thời gian để mỗi bên trình bày quan điểm của mình.
4.2. Cấu trúc một bài tranh biện
Trong phần này, chúng ta có một số ký hiệu cần ghi nhớ:
- A: Đội tán thành
- A1: Người đầu tiên của đội tán thành
- A2: Người thứ 2 của đội tán thành
- A3: Người cuối cùng của đội tán thành
- N: Đội phản đối
- N1: Người đầu tiên của đội phản đối
- N2: Người thứ 2 của đội phản đối
- N3: Người cuối cùng của đội phản đối
Một cuộc tranh biện thường diễn ra 3 vòng, với diễn biến chung như sau:
Vòng 1: Chứng minh quan điểm
- A1: Tuyên bố quan điểm tán thành về chủ đề tranh biện (1 phút)
- N2: Đặt câu hỏi cho A1, Đội A cử người trả lời (2 phút)
- N1: Tuyên bố quan điểm phản đối về chủ đề tranh biện (1 phút)
- A2: Đặt câu hỏi cho N1, Đội N cử người trả lời (2 phút)
Vòng 2: tranh biện
Trong vòng này, 2 bên sẽ thay phiên nhau đưa ra ý kiến để bảo vệ quan điểm của đội và phản bác ý kiến của đội đối phương. Mỗi thành viên của 1 đội có thời gian nói 1 phút.
Vòng 3: Kết luận
- A3: Đưa ra kết luận cho đội A (1 phút)
- N3: Đưa ra kết luận cho đội N (1 phút)
4.3. Cấu trúc lập luận cho ý tưởng
Cấu trúc của một lập luận tốt thường gồm: Luận điểm – Lý lẽ – Dẫn chứng – Tầm quan trọng.
- Luận điểm: Lý do lớn để ủng hộ hoặc phản đối ý tưởng, tuyên bố,… nào đó.
- Lý lẽ: Chứng minh vì sao luận điểm đưa ra lại đúng.
- Dẫn chứng: Bằng chứng, ví dụ thực tế (kết quả nghiên cứu khoa học, số liệu thống kê, tình huống thực tế,…) để củng cố cho luận điểm.
- Tầm quan trọng: Chỉ ra lập luận của bạn liên quan tới trọng tâm của cuộc tranh biện như thế nào.
Cấu trúc của một vòng tranh biện
4.4. Ví dụ về một cuộc tranh biện có cấu trúc
Ví dụ tranh biện: Chủ đề Work from home
|
Phía tán thành
|
Phía phản đối
|
|---|---|
|
Luận điểm 1: Work from home nghĩa là chúng ta sẽ không cần di chuyển từ nhà đến công ty và ngược lại.
|
Luận điểm 1: Nhà không phải là môi trường thích hợp để làm việc.
|
|
Luận điểm 2: Work from home giúp cải thiện tâm trạng.
|
Luận điểm 2: Thiếu các thiết bị văn phòng cần thiết khi làm việc tại nhà.
|
|
Luận điểm 3: Work from home giúp tiết kiệm tiền.
|
Luận điểm 3: Làm việc tại nhà làm xa cách các mối quan hệ.
|
5. Các hình thức tranh biện phổ biến
Một số hình thức tranh biện phổ biến, mang tính học thuật cao được sử dụng trong các giải đấu quốc tế và trong môi trường giáo dục bao gồm:
5.1. Tranh biện Nghị viện Anh
Tranh biện Nghị viện Anh (BP) là một trong những thể thức phổ biến nhất trên thế giới, mô phỏng cuộc tranh luận tại Quốc hội. Một trận đấu có bốn đội, mỗi đội hai thành viên, chia thành hai phe ủng hộ và phản đối. Đặc điểm nổi bật của BP là chỉ có 15 phút chuẩn bị ngay sau khi công bố đề tài, đòi hỏi người tham gia phải có khả năng tư duy ứng biến và lập luận nhanh chóng.
Ngoài việc bảo vệ lập trường chung, hai đội Hạ viện (mở rộng) của mỗi phe còn phải đưa ra các luận điểm mới và sâu hơn so với hai đội Thượng viện (mở đầu) để giành chiến thắng.
5.2. Tranh biện trường học thế giới
Tranh biện trường học thế giới (World Schools Debating Championships – WSDC) được thiết kế đặc biệt cho học sinh trung học, với mỗi đội gồm ba người nói chính và có thời gian chuẩn bị lâu hơn (thường là một giờ) cho những đề tài chưa được chuẩn bị trước.
Cấu trúc bài nói của WSDC rõ ràng, bao gồm các lượt trình bày lập luận chính dài 8 phút và các lượt nói phản hồi ngắn hơn để tổng kết trận đấu. Thể thức này khuyến khích phát triển đồng đều cả về nội dung, phong cách trình bày, và khả năng chất vấn đối thủ thông qua các câu hỏi thông tin (POI).
5.3. Tranh biện Lincoln – Douglas
Tranh biện Lincoln – Douglas (LD Debate) là hình thức một đối một, tập trung vào các vấn đề đạo đức và triết học. Lấy cảm hứng từ các cuộc tranh luận giữa Abraham Lincoln và Stephen Douglas, LD Debate chú trọng vào việc xây dựng một hệ thống giá trị và một tiêu chí vững chắc để chứng minh quan điểm của mình là đúng đắn hơn. Vì là hình thức cá nhân, nó rèn luyện khả năng lập luận cá nhân sâu sắc, phân tích triết lý, và tốc độ phản hồi độc lập.
Các hình thức tranh biện phổ biến hiện nay
6. Phân biệt tranh biện và tranh cãi
Tranh biện là một hình thức đối thoại mang tính xây dựng, có quy tắc, dựa trên lý trí, nhằm nâng cao hiểu biết và tìm kiếm chân lý tốt nhất. Ngược lại, tranh cãi là một cuộc xung đột cảm xúc, thiếu cấu trúc và thường nhằm thỏa mãn cái tôi cá nhân. Để hiểu rõ hơn sự khác biệt này, bạn hãy theo dõi bảng dưới đây:
|
Tiêu chí
|
Tranh biện
|
Tranh cãi
|
|---|---|---|
|
Mục tiêu chính
|
Tìm ra quan điểm thuyết phục nhất bằng logic và bằng chứng; thuyết phục người thứ ba (giám khảo/khán giả) đồng ý với lập trường.
|
Cố gắng thắng đối phương; bảo vệ ý kiến cá nhân hoặc cái tôi; giải tỏa cảm xúc.
|
|
Cấu trúc & Luật lệ
|
Có cấu trúc và thể thức rõ ràng (thời gian nói, lượt phản biện, quy tắc POI). Luôn tuân thủ luật chơi đã định.
|
Không có cấu trúc rõ ràng, thường ngẫu hứng, có thể bị ngắt lời hoặc đổi chủ đề.
|
|
Phương pháp sử dụng
|
Dựa trên lập luận logic, bằng chứng xác thực, và dữ liệu có kiểm chứng.
|
Dựa trên cảm xúc, ý kiến cá nhân, kinh nghiệm chủ quan, và có thể là công kích cá nhân.
|
|
Thái độ và Phong cách
|
Văn minh, tôn trọng đối thủ, tập trung vào việc phản bác ý tưởng (luận điểm).
|
Có thể thiếu tôn trọng, dễ dẫn đến công kích cá nhân hoặc to tiếng, hằn học.
|
|
Kết quả mong muốn
|
Học hỏi và phát triển tư duy; đưa ra giải pháp hoặc hiểu biết sâu sắc hơn về vấn đề.
|
Thường dẫn đến căng thẳng và mâu thuẫn; vấn đề chính có thể không được giải quyết triệt để.
|
7. Lưu ý để tranh biện hiệu quả
Khi tham gia tranh biện, không chỉ nội dung lập luận quan trọng mà cách bạn truyền đạt, lắng nghe và phản hồi cũng quyết định hiệu quả. Dưới đây là một số lưu ý giúp bạn tranh biện thuyết phục và chuyên nghiệp hơn:
- Chuẩn bị kỹ lưỡng: Nghiên cứu trước chủ đề, thu thập dữ liệu và dẫn chứng rõ ràng để lập luận có cơ sở.
- Xác định luận điểm chính: Trình bày ngắn gọn, tập trung vào ý trọng tâm, tránh lan man.
- Lắng nghe đối phương: Hiểu rõ luận điểm của họ để phản biện chính xác thay vì chỉ chờ phản bác.
- Giữ thái độ tôn trọng: Tranh biện dựa trên lý lẽ, không công kích cá nhân. Sử dụng ví dụ minh họa: Đưa ra tình huống thực tế, số liệu hoặc dẫn chứng để tăng tính thuyết phục.
- Quản lý thời gian: Trình bày gọn gàng, đảm bảo đủ ý mà không quá dài dòng. Kiểm soát cảm xúc: Giữ bình tĩnh, không để tức giận hay căng thẳng làm ảnh hưởng đến lập luận.
- Ngôn ngữ rõ ràng, mạch lạc: Dùng câu ngắn gọn, từ ngữ dễ hiểu để người nghe dễ nắm bắt.
- Dự đoán phản biện: Chuẩn bị sẵn lập luận để trả lời những phản bác có thể xảy ra.
- Kết thúc ấn tượng: Tóm lược lại luận điểm chính và nhấn mạnh thông điệp muốn truyền tải.
Lưu ý để tranh biện thuyết phục
8. Một số thuật ngữ liên quan đến tranh biện
- Debater: Tranh biện viên
- Adjudicator: Người phân xử (người chủ trì, đánh giá và phân xử trong một cuộc tranh biện)
- Swing Team: Đội thay thế (được thêm vào để đủ số lượng thi đấu khi đội chính thức không thể tham gia)
- Iron Man: Người nói thay thế (người nói 2 lượt, gồm lượt của mình và lượt của thành viên vắng mặt)
- Motion/Resolution: Kiến nghị
- Argument: Lập luận
- Case: Hệ thống luận điểm
- Claim: Luận đề
- Reasoning: Giải thích
- Evidence: Dẫn chứng
- Rebuttal: Phản biện
- Mechanism: Cơ chế
- Breaking Team: Đội được vào vòng đấu loại trực tiếp của cuộc thi
- Tab: Bảng xếp hạng đội, tranh biện viên, giám khảo cuộc thi
- Silent Round: Vòng mà kết quả sẽ được giữ kín. Vòng này thường là trận diễn ra trước khi công bố kết quả break vào Tứ kết.
Bài viết trên đây, JobsGO đã giải đáp cho bạn “tranh biện là gì?” và gợi ý cho bạn những kỹ năng tranh biện hiệu quả để áp dụng trong công việc. Mong rằng với những thông tin này, bạn sẽ trở thành người tranh biện văn minh và thành công tìm ra giải pháp giải quyết vấn đề.
Câu hỏi thường gặp
1. Kỹ năng quan trọng nhất trong tranh biện là gì?
Đó là tư duy phản biện (critical thinking) – khả năng phân tích vấn đề và đánh giá chất lượng của các lập luận.
2. Có nên sử dụng cảm xúc trong tranh biện không?
Nên sử dụng cảm xúc để tăng tính thuyết phục và truyền tải đam mê, nhưng tuyệt đối không để cảm xúc lấn át lý trí và logic của lập luận.
3. Người mới bắt đầu học tranh biện nên làm gì?
Nên tìm hiểu về một thể thức tranh biện cơ bản (như WSDC), luyện tập cấu trúc lập luận A-R-E-L, và theo dõi các trận đấu mẫu.
(Theo JobsGO - Nền tảng tìm việc làm, tuyển dụng, tạo CV xin việc)
