Chủ nghĩa vị lợi trong tiếng Anh được gọi là Utilitarianism.
Chủ nghĩa vị lợi là một lý thuyết đạo đức ủng hộ những hành động thúc đẩy hạnh phúc hoặc niềm vui và phản đối những hành động gây bất hạnh hoặc tổn hại. Khi hướng đến việc đưa ra các quyết định về xã hội, kinh tế hoặc chính trị, chủ nghĩa vị lợi hướng tới sự tốt đẹp hơn của toàn xã hội.
Theo triết lý của chủ nghĩa này, hành động đúng là hành động mang lại hạnh phúc cho số lượng người lớn nhất trong một nhóm hoặc một xã hội.
Chủ nghĩa vị lợi (Utilitarianism) là gì?
Ưu nhược điểm của chủ nghĩa vị lợi
Ưu điểm của chủ nghĩa vị lợi
Tập trung vào hạnh phúc của số đông
Hạnh phúc là đích đến của tất cả con người. Và chủ nghĩa vị lợi tập trung vào việc đạt được điều đó. Người ta tin rằng, trong một tổ chức mà chủ nghĩa vị lợi là trọng tâm của mỗi hành động, chúng ta có thể giảm tỷ lệ thất nghiệp và cải thiện thu nhập hộ gia đình.
Chủ nghĩa vị lợi tập trung vào lợi ích của số đông.
Chủ nghĩa vị lợi định nghĩa đạo đức trên quan điểm cộng đồng thay vì cá nhân. Có nhiều lựa chọn khiến chúng ta hạnh phúc với tư cách là một cá nhân, nhưng nếu nó không giúp ích cho người khác, thì theo lý thuyết này đó là một lựa chọn không đúng. Nó cho chúng ta thấy rằng làm hại người khác vì lợi ích bản thân không phải hành vi tốt.
Chủ nghĩa vị lợi hoạt động theo quy tắc dân chủ
Cách nhanh nhất và công bằng nhất để đưa ra quyết định cho số đông là bình chọn. Mỗi người đều có quyền đưa ra ý kiến của mình nhưng khi có kết quả mọi người phải đồng lòng thực hiện theo lựa chọn của số đông. Và chủ nghĩa vị lợi đang hoạt động theo nguyên tắc này.
Lý thuyết dễ thực hiện
Hạnh phúc của số đông là trọng tâm của thuyết vị lợi. Vì vậy, tất cả những gì chúng ta cần làm là ngồi lại với nhau và tìm ra những điều khiến số đông mọi người cảm thấy hạnh phúc và thực hiện nó.
Lý thuyết về chủ nghĩa vị lợi rất dễ thực hiện.
Nhược điểm của chủ nghĩa vị lợi
Không xem xét bất kỳ yếu tố nào khác ngoài hạnh phúc
Chủ nghĩa vị lợi chỉ tập trung vào hạnh phúc số đông như một cách xác định đạo đức và luân lý. Tuy nhiên, trên thực tế, có rất nhiều yếu tố khác cần xem xét dưới góc độ một con người.
Rõ ràng, ăn khoai chiên, uống nước có ga khiến nhiều người cảm thấy hạnh phúc, nhưng nó đang hủy hoại sức khỏe của họ.
Hạnh phúc của số đông đôi khi có thể gây hại, thậm chí gây ra cái chết của một nhóm người.
Hãy tưởng tượng: có 8 người hạnh phúc vì được hưởng lợi từ nội tạng của bạn. Và khi xem xét nguyên tắc của lý thuyết vị lợi, cái chết của bạn là điều đúng đắn. Vì bạn không thuộc số đông.
Chúng ta không thể đoán trước tương lai
Nếu bạn đang đánh giá hành động của mình dựa trên kết quả, thì không có cách nào để đưa ra phán đoán chính xác. Rất khó để xác định rằng hành vi bạn chọn lúc này sẽ giúp bạn cảm thấy hạnh phúc trong tương lai
Khi bạn chơi một trò chơi điện tử, nếu bạn thắng trận đấu, bạn cảm thấy hạnh phúc. Nhưng nếu bạn thua, bạn có thể cảm thấy thất vọng. Và xét trên quan điểm của chủ nghĩa vị lợi, thời điểm mà bạn không cảm thấy hạnh phúc có nghĩa là hành vi mà bạn thực hiện là sai lầm.
Hạnh phúc là cảm nhận chủ quan
Trọng tâm của chủ nghĩa vị lợi là hạnh phúc. Nhưng hạnh phúc là cảm nhận chủ quan của mỗi người và nó có thể thay đổi chỉ trong vài phút. Một người có thể cảm thấy hạnh phúc khi được ở nhà, nhưng những khác thì không. Và một người có thể cảm thấy hạnh phúc khi được thưởng thức một món ngon, nhưng ngay sau đó cảm thấy đau khổ khi nhớ ra rằng ăn quá nhiều sẽ gây béo.
Việc thực hành chủ nghĩa vị lợi đòi hỏi quá nhiều ở một cá nhân
Khi theo chủ nghĩa vị lợi, một người không chỉ phải quan tâm đến việc làm những gì tốt nhất cho hạnh phúc của bản thân và những người thân thiết; mà thậm chí còn phải xem xét hành động của mình sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ thế giới như thế nào.
Chủ nghĩa vị lợi đòi hỏi quá nhiều ở một cá nhân.
Kết luận
Về mặt lý thuyết, chủ nghĩa vị lợi có vẻ như một điều rất tuyệt vời. Nhưng bản chất của nó gây ra rất nhiều tranh cãi. Vấn đề tồn tại trong lý thuyết này là nó không thể dự đoán được hành vi là đúng hay sai cho đến khi kết quả được tạo ra. Nó cũng không xem xét cảm nhận của nhóm người thiểu số. Những người thuộc nhóm này có thể sẽ phải giả vờ hạnh phúc và cho phép bản thân bị lợi dụng vì “điều tốt đẹp cho toàn xã hội”.
Hoàn Nguyễn
