Dejavu là một trong những hiện tượng tâm lý phổ biến trong cuộc sống hiện nay. Tuy nhiên vẫn còn rất nhiều người chưa hiểu rõ về trạng thái Dejavu và không nhận ra rằng mình đã gặp phải hiện tượng này. Vậy Dejavu là gì? Nguyên nhân do đâu?
Dejavu là một trạng thái tâm lý đặc biệt, gây ra cảm giác kỳ lạ và choáng váng trong tâm trí con người. Thuật ngữ này bắt nguồn từ ngôn ngữ Pháp, mang ý nghĩa “điều đã từng xảy ra”.
Cụ thể, Dejavu xảy ra khi bạn bỗng nhiên trải qua một khoảnh khắc nào đó nhưng lại có cảm tưởng chính mình đã từng đối mặt với hoàn cảnh tương tự trước đây. Dù trên thực tế, đây có thể là lần đầu tiên bạn gặp phải tình huống ấy.
Hiện tượng này thường chỉ tồn tại trong thoáng chốc nhưng lại để lại dấu ấn sâu đậm, khiến bạn hoài nghi về khả năng nhận thức của mình. Mọi người có thể đã trải qua Dejavu nhiều lần trong cuộc đời nhưng có lẽ quá ngắn ngủi nên không nhận ra nó.
Hiện tượng Dejavu xuất hiện phổ biến hơn ở những người trẻ tuổi và trẻ em. Các nhà khoa học cũng đã phân loại dejavu thành hai dạng chính khác nhau bao gồm:
Phân Loại Dejavu
2.1. Dejavu Bệnh Lý
Dejavu bệnh lý chủ yếu liên quan đến bệnh động kinh hay khi hiện tượng này xảy ra thường xuyên và kéo dài một cách bất thường, khi nó xuất hiện cùng với những triệu chứng như hoang tưởng, ảo giác và là dấu hiệu cảnh báo của bệnh tâm thần.
2.2. Dejavu Không Phải Bệnh Lý
Dejavu không phải bệnh lý xảy ra chủ yếu ở người khỏe mạnh, đặc biệt là những người thường xem phim hoặc đi du lịch.
Hiện nay, các nhà khoa học đã đặt ra rất nhiều giả thuyết khác nhau để lý giải về nguyên nhân của hiện tượng Dejavu là gì, nhưng đại đa số tập trung về hướng phân tích hiện tượng này như một quá trình ghi nhớ của não bộ. Một số nguyên nhân của hiện tượng này bao gồm:
3.1 Có Thể Từ Hiện Tượng Trí Nhớ
Trong nỗ lực tìm hiểu bản chất của hiện tượng Dejavu là gì, các nhà khoa học đã tiến hành nhiều thí nghiệm khác nhau. Một số nghiên cứu đã cố gắng tái tạo trạng thái này trong phòng thí nghiệm bằng cách tạo ra những ký ức nhân tạo cho người tham gia thông qua kỹ thuật thôi miên.
Những ký ức đơn giản như chơi trò chơi hay đọc từ được in bằng màu nhất định được khởi tạo, sau đó bị xóa hoặc lưu lại tùy nhóm đối tượng. Khi gặp lại tình huống tương tự, người tham gia sẽ cảm nhận trạng thái Dejavu. Các phương pháp khác sử dụng môi trường thực tế ảo cũng cho thấy kết quả tương đồng.
Những thí nghiệm này khiến giới khoa học nghi ngờ Dejavu là hiện tượng liên quan đến trí nhớ. Trong một tình huống nhất định, não bộ nhận ra những điểm tương đồng với trải nghiệm cũ nhưng không thể truy xuất được ký ức đầy đủ. Từ đó, cảm giác quen thuộc nhưng thiếu trọn vẹn về trải nghiệm trong quá khứ được tạo ra, dẫn đến trạng thái Dejavu bí ẩn.
Dejavu Có Thể Từ Hiện Tượng Trí Nhớ
3.2 Có Thể Là Sự Đánh Lừa Các Giác Quan Cơ Thể
Một trong những lý giải được đưa ra cho hiện tượng Dejavu rằng đây có thể là một cơ chế cơ bản của bộ não con người. Theo đó, các giác quan của cơ thể chúng ta đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo ra cảm nhận về thế giới bên ngoài. Tuy nhiên, đôi lúc chính các giác quan này lại trở thành nguyên nhân gây ra sự đánh lừa, làm cho não bộ nhận định một tình huống mới mẻ thực ra là quen thuộc.
Cụ thể, khi tiếp nhận tín hiệu từ các giác quan, não bộ xử lý và mã hóa chúng thành những cảm nhận nhất định. Tuy nhiên, quá trình này đôi khi gặp phải sự trục trặc hoặc xử lý không chính xác, khiến não bộ phát đi tín hiệu sai lệch rằng tình huống đó từng được trải nghiệm. Mặc dù có vẻ đơn giản, nhưng lý giải này vẫn chưa được kiểm chứng một cách thuyết phục. Những trải nghiệm này có thể liên quan đến các khái niệm như hữu hình là gì, nơi mà những cảm giác không rõ ràng có thể trở thành hiện thực trong tâm trí chúng ta, làm cho việc phân biệt giữa thực tại và tưởng tượng trở nên khó khăn hơn.
3.3 Có Thể Do Lỗi Biên Mục Cơ Bản
Một lý giải khác cho rằng hiện tượng Dejavu liên quan đến sự vận hành của hệ thống trí nhớ trong não bộ. Theo đó, đôi khi xảy ra tình trạng xung đột hay trục trặc giữa trí nhớ ngắn hạn và trí nhớ dài hạn. Khi tiếp xúc với một tình huống mới mẻ, thông tin về sự kiện này vốn nên được lưu trữ trong vùng trí nhớ ngắn hạn. Tuy nhiên, do sự cố nào đó, não bộ lại nhầm lẫn, coi sự việc mới là một phần của ký ức cũ và chuyển nó sang vùng trí nhớ dài hạn.
Lúc này, mặc dù mọi thứ vẫn đang diễn ra lần đầu tiên, não bộ lại khẳng định đã từng trải qua tình huống tương tự trước đây. Chính sự nhầm lẫn, sai lệch này đã gây ra cảm giác quen thuộc nhưng khó lý giải, tạo nên hiện tượng Dejavu bí ẩn. Một ví dụ điển hình là khi bạn mới tới một nơi chưa từng đến, nhưng lại có cảm tưởng hình ảnh, khung cảnh quen thuộc từ trước đây.
Một sự thật ít người biết đến là hiện tượng Dejavu thường xuất hiện nhiều hơn ở những bệnh nhân mắc chứng động kinh so với người bình thường.
Theo các nghiên cứu, nhiều bệnh nhân cho biết họ trải qua cảm giác quen thuộc, dường như đã từng trải qua tình huống đó trước khi cơn động kinh xảy ra. Mối liên hệ này đã được ghi nhận từ thế kỷ 19, mặc dù lúc bấy giờ ngành y học vẫn chưa phát triển như hiện nay.
Nguyên nhân được cho là do sự rối loạn tạm thời trong hoạt động của các nơron thần kinh tại vùng thùy thái dương của não. Khu vực này đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý cảm giác, ngôn ngữ và trí nhớ.
Khi hoạt động không đồng bộ, các nơron gửi đi những tín hiệu lộn xộn, dẫn đến hiện tượng cơn động kinh cũng như những cảm giác lạ về ký ức như Dejavu. Sự chồng chéo, rối loạn của các dây truyền tín hiệu thần kinh được cho là nguyên nhân trực tiếp gây ra trạng thái này trước khi cơn động kinh xảy ra.
3.5 Có Thể Là Hậu Quả Của Sự Tổn Thương Não
Tình trạng dejavu mãn tính là biểu hiện nghiêm trọng, chứng tỏ căn nguyên thần kinh là thủ phạm gây ra hiện tượng này. Trong nhiều trường hợp, những người mắc phải chứng này thường tránh xa việc đọc báo, xem ti vi vì luôn có cảm giác như đã tiếp xúc với những nội dung ấy trước đây.
Ngay cả những hoạt động đời thường như đi siêu thị cũng trở thành nỗi ám ảnh, khi những người này không thể phân biệt được món hàng nào đã mua hay chưa. Ở mức độ trầm trọng, Dejavu không còn là hiện tượng ngẫu nhiên mà biến thành một căn bệnh thực sự.
Các nghiên cứu cho thấy những người mắc chứng Dejavu mãn tính thường có tổn thương não bộ, đặc biệt tại vùng thùy thái dương và thùy trán. Tình trạng này khiến cuộc sống của những người này trở nên khó khăn, bị ám ảnh bởi những trạng thái tâm lý.
3.6 Do Tuổi Tác
Một trong những đặc điểm nổi bật của hiện tượng Dejavu là thường xuất hiện phổ biến hơn ở những người trẻ tuổi so với người lớn tuổi. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, tần suất trải nghiệm cảm giác quen thuộc nhưng khó lý giải này có xu hướng giảm dần theo tuổi tác.
Khi còn ở giai đoạn đầu của cuộc đời, não bộ con người vẫn đang trong quá trình phát triển và trải nghiệm nhiều điều mới mẻ. Vì vậy, xác suất gặp phải những tình huống mà não nhận định là đã từng trải qua nhưng không lấy được ký ức chi tiết sẽ cao hơn. Tuy nhiên, khi già đi, các kết nối thần kinh ngày càng ổn định hơn nên tần suất Dejavu cũng giảm đi tương ứng.
Dejavu có thể do tuổi tác
3.7 Do Chất Lượng Cuộc Sống
Bên cạnh yếu tố tuổi tác, chất lượng cuộc sống cũng được xem là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến tần suất xuất hiện hiện tượng Dejavu.
Theo các nghiên cứu, những người có trình độ học vấn cao, sống trong môi trường xã hội phát triển và có mức sống khá giả thường dễ trải nghiệm cảm giác quen thuộc này hơn. Điều này có thể lý giải là do những người này được tiếp xúc với nhiều nguồn thông tin, trải nghiệm đa dạng hơn khiến não bộ phải đối mặt với nhiều tình huống mới mẻ.
Quá trình xử lý và mã hóa những kinh nghiệm mới này có thể gây ra những xung đột, nhầm lẫn với ký ức cũ, dẫn đến trạng thái Dejavu. Mặt khác, cuộc sống năng động cũng làm tăng áp lực, căng thẳng não bộ, gia tăng nguy cơ xảy ra hiện tượng này.
3.8 Do Những Trải Nghiệm Cuộc Sống
Trải nghiệm phong phú và đa dạng trong cuộc sống cũng là một nhân tố làm gia tăng khả năng xuất hiện hiện tượng dejavu. Những người thường xuyên gặp gỡ, tiếp xúc với nhiều đối tượng mới hoặc có cơ hội đi lại, khám phá nhiều vùng đất khác nhau sẽ dễ rơi vào trạng thái có cảm giác quen thuộc khi đối diện với những tình huống chưa hề trải nghiệm.
Nguyên nhân có thể là do não bộ con người đã quá quen với việc tiếp nhận thông tin mới liên tục, khiến não gặp phải sự trùng lặp, xung đột với các ký ức cũ. Khi đó, những cảm nhận mới mẻ sẽ được não “nhầm lẫn” và liên kết với trí nhớ đã có, dẫn đến cảm giác thân quen, dù trên thực tế là hoàn toàn xa lạ.
3.9 Do Sự Căng Thẳng
Khi não bộ phải hoạt động liên tục trong môi trường áp lực cao, các kết nối thần kinh sẽ bị ảnh hưởng và dễ dẫn đến những rối loạn nhất định. Lúc này, khả năng xử lý, phân loại và lưu trữ thông tin của não bị suy giảm, dễ gây ra nhầm lẫn giữa trải nghiệm hiện tại với ký ức cũ. Chính sự nhầm lẫn này làm nảy sinh cảm giác quen thuộc nhưng không rõ nguồn gốc, tạo nên trạng thái Dejavu bí ẩn.
Bên cạnh đó, căng thẳng còn gây ra mệt mỏi tâm lý khiến não hoạt động không hiệu quả. Khi đó, những ký ức cũ có thể bị làm mờ đi hoặc không thể truy xuất được đầy đủ.
3.10 Do Dùng Thuốc Trị Bệnh
Việc sử dụng thuốc điều trị trong thời gian dài có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn cho cơ thể. Một số người có thể trải qua trạng thái mệt mỏi, chóng mặt hay cảm giác lơ đãng, thiếu tập trung. Đôi khi, những người này còn gặp phải hiện tượng trạng thái tinh thần như đã trải qua từng trước đó, dẫn đến cảm giác Dejavu khó tả.
Phần lớn mọi người sẽ từng gặp hiện tượng Dejavu ít nhất 1 lần trong đời. Do đó khi rơi vào tình huống này, thay vì lo lắng, sợ hãi thì nên:
Nên Làm Gì Khi Gặp Hiện Tượng Dejavu?
4.1 Bình Tĩnh
Khi gặp phải hiện tượng Dejavu, đừng quá hoảng loạn hay bối rối. Hãy thực hiện một vài kỹ thuật đơn giản để lấy lại sự bình tĩnh và tập trung. Trước tiên, hãy dành thời gian thở sâu, nhẹ nhàng để giải tỏa căng thẳng và thanh lọc tâm trí. Tiếp đó, hãy tập trung vào những gì đang diễn ra xung quanh trong hiện tại, công việc hay hoạt động bạn đang làm lúc bấy giờ.
Một cách hiệu quả khác là ghi chép lại trải nghiệm của mình về hiện tượng này, thời điểm, địa điểm, hoàn cảnh xảy ra để nhận thức rõ hơn. Cuối cùng, đừng ngần ngại chia sẻ với người thân, bạn bè về cảm giác Dejavu của bạn, từ đó nhận được sự đồng cảm và hiểu rằng đây không phải là điều gì quá đáng lo ngại.
Trong một vài trường hợp, Dejavu có thể là một dấu hiệu cảnh báo bất thường về sức khỏe. Do vậy, hãy thay đổi lối sống hàng ngày giúp cơ thể tốt hơn, cụ thể:
Giảm căng thẳng bằng thiền, yoga
Ngủ đủ giấc, đi ngủ sớm
Kiểm tra loại thuốc mà mình đang sử dụng
…
4.3 Cố Gắng Tận Dụng Dejavu
Thay vì cảm thấy hoang mang hay lo lắng trước hiện tượng Dejavu, bạn có thể coi đó là một cơ hội để rèn luyện và nâng cao khả năng ghi nhớ. Bằng cách tập trung chú ý vào các chi tiết nhỏ nhặt trong cuộc sống hàng ngày như âm thanh, mùi hương, hình dạng, bạn có thể ghi lại những kỷ niệm và sự kiện một cách sống động hơn.
Quá trình này không chỉ giúp tăng cường trí nhớ mà còn mang lại nhiều trải nghiệm thú vị, tạo ra những câu chuyện đáng nhớ để chia sẻ với người thân, bạn bè.
Hiện tượng Dejavu thường xảy ra nhiều nhất trong độ tuổi thanh thiếu niên và đầu tuổi trưởng thành, khoảng từ 15 đến 25 tuổi. Tuy nhiên, khi lớn tuổi hơn, tần suất trải nghiệm hiện tượng này sẽ giảm đi.
Những người thích đi du lịch, khám phá nhiều nơi mới hoặc thường xuyên nhớ lại giấc mơ của mình sẽ có nhiều cơ hội đối mặt với hiện tượng này hơn người khác. Bên cạnh đó, tình trạng mệt mỏi, căng thẳng cũng là một yếu tố làm tăng khả năng xuất hiện dejavu. Đáng chú ý là hầu hết mọi người đều trải qua hiện tượng này vào buổi tối hoặc cuối tuần, khi tinh thần thư giãn hơn.
Qua bài viết trên của JobsGO cho thấy vẫn cần phải có thêm nhiều nghiên cứu khoa học nữa để có thể giải thích được nguyên nhân của hiện tượng Dejavu là gì, mặc dù đối với nhiều người thì đây là một hiện tượng tương đối thú vị.
Câu hỏi thường gặp
1. Dejavu Có Liên Quan Tới Tâm Linh Không?
Không có bằng chứng khoa học nào chứng minh rằng Dejavu có liên quan đến tâm linh. Tuy nhiên, một số người tin rằng Dejavu là dấu hiệu của một cuộc đời trước hoặc là một cách để kết nối với một thực tế khác.
2. Dejavu Có Liên Quan Tới Chứng Mất Trí Nhớ Không?
Dejavu thường không liên quan đến chứng mất trí nhớ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm hoi, Dejavu có thể là triệu chứng của chứng mất trí nhớ, chẳng hạn như bệnh Alzheimer.
Quỳnh Nguyễn
