Trong xã hội hiện đại, chăm sóc sức khỏe tinh thần dần được đề cao, trở nên quan trọng hơn. Các tổ chức cùng chính phủ đã và đang đẩy mạnh hoạt động nâng cao nhận thức, xây dựng các chương trình hỗ trợ sức khỏe tâm lý, đặc biệt là điều trị cho những người mắc PTSD sau khi trải qua các sự kiện gây chấn thương tâm lý. Vậy PTSD là gì? Cách điều trị bệnh như thế nào? Người bệnh có thể tìm kiếm sự giúp đỡ ở đâu? Để giải đáp những thắc mắc trên, hãy đọc bài viết dưới đây của JobsGO!
PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) là chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn, một bệnh tâm lý xảy ra sau khi trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện gây tổn thương về thể chất hoặc tinh thần nghiêm trọng. Những người mắc PTSD thường có các triệu chứng dai dẳng như ám ảnh, cảm giác tái hiện sự kiện kinh hoàng và né tránh những gì gợi nhớ đến sự cố đó.
Căn bệnh này rất thường gặp ở những cựu quân nhân, do đó, bệnh PTSD còn được gọi là “hội chứng mệt mỏi sau chiến tranh”(Battle fatigue syndrome) hay “sốc vỏ đạn”(shell shock).
2. Các Dấu Hiệu Nhận Biết PTSD
Triệu chứng của PTSD thường bắt đầu trong vòng ba tháng đầu tiên sau khi xảy ra sự kiện đau thương. Các triệu chứng của PTSD thường được chia thành 4 nhóm chính:
2.1 Ký Ức Xâm Nhập
Những ký ức, sự kiện gây sang chấn sẽ luôn được tái diễn trong đầu người bệnh hoặc trong những cơn ác mộng. Do vậy, họ xảy ra những phản ứng dữ dội về cảm xúc hoặc thể chất. Điều này khiến bệnh nhân thường phản ứng hoảng loạn, tim đập nhanh cùng khó thở khi gặp các tình huống gợi nhớ lại sự cố.
2.2 Né Tránh
Bệnh nhân sẽ có khả năng bị mất trí nhớ phân ly do cơ chế tự bảo vệ của bộ não, tránh những gợi nhớ về sự kiện, chẳng hạn như suy nghĩ, cảm xúc, con người, địa điểm, hoạt động hoặc tình huống gợi lại những ký ức về sự kiện gây sốc. Chính vì thế, người mắc PTSD cũng tách rời với gia đình, bạn bè và mất hứng thú với các hoạt động yêu thích lúc trước.
2.3 Nhạy Cảm
Người bị PTSD đeo bám luôn trong ở trong trạng thái, cảm xúc tiêu cực. Có thể kể đến việc bệnh nhân sẽ cảnh giác quá mức, dễ cáu gắt, tức giận biểu hiện qua tình trạng khó ngủ, cáu kỉnh, thiếu tập trung, dễ bị giật mình và liên tục đề phòng mọi thứ xung quanh vì cảm giác thiếu an toàn.
2.4 Nhận Thức Và Tâm Trạng Tiêu Cực
Người bệnh sẽ luôn ở trạng thái cao độ. Có những thay đổi tiêu cực trong nhận thức và tâm trạng, chẳng hạn như cảm thấy sợ sệt, tội lỗi, vô cảm hoặc tê liệt, luôn nghĩ mình sai và đổ lỗi cho bản thân. Những nhận thức sai lệch này có thể dẫn đến trầm cảm.
Người mắc PTSD luôn trong trạng thái lo âu, nhạy cảm quá mức
3. Nguyên Nhân Dẫn Đến PTSD
PTSD xuất phát từ các nguyên nhân như:
3.1 Trải Nghiệm Trực Tiếp
Người mắc PTSD trực tiếp tham gia vào sự kiện gây sang chấn như:
Chiến tranh, xung đột vũ trang: Người bệnh là người tham chiến hoặc bị thương trong chiến tranh, cũng có thể là người bị giam cầm, tra tấn, bạo hành trong trại tù. Ngoài ra việc mất người thân trong xung đột vũ trang cũng là 1 trong những nguyên nhân dẫn đến PTSD.
Gặp phải tai nạn nghiêm trọng: Các vụ tai nạn gây thương tật, khiến cơ thể bệnh nhân bị khiếm khuyết cũng là một trong những sự kiện gây sang chấn, ảnh hưởng đến cả thể chất và tinh thần của nạn nhân.
3.2 Trải Nghiệm Gián Tiếp
Chứng kiến các vụ tai nạn giao thông, hỏa hoạn,… nghiêm trọng
Chứng kiến người khác chết một cách đột ngột, dữ dội
Các ngành nghề thường xuyên phải thấy những cảnh máu me, ghê rợn hay chia ly, mất mát
3.3 Di Truyền
Tiền sử trong gia đình có người bị stress, trầm cảm, PTSD hoặc rối loạn lo âu, nguy cơ mắc các thành viên khác trong gia đình mắc phải PTSD cao hơn.
Theo một số nghiên cứu, nữ giới có nguy cơ mắc PTSD cao hơn nam giới. Tỷ lệ phổ biến của PTSD ở nữ giới là 10-12% trong khi ở nam giới chỉ chiếm khoảng 5-6%.
PTSD có thể xảy ra với bất kỳ ai và ở mọi độ tuổi. Khi bị chẩn đoán với PTSD, một người thường xuyên cảm nhận nguy hiểm xung quanh, làm ảnh hưởng đến đời sống cá nhân trầm trọng. Những trải nghiệm dù trực tiếp hay gián tiếp đều có thể gây tổn thương tinh thần nặng nề, từ đó dẫn đến PTSD nếu không được điều trị kịp thời.
Các cảm xúc sau sang chấn thường qua đi sau một thời gian nhưng một số người có nguy cơ tiến triển thành PTSD. Những loại PTSD phổ biến là:
4.1 PTSD Không Phức Tạp
Xảy ra ngay sau khi trải qua hoặc chứng kiến sự kiện gây sốc và kéo dài trong vòng ít hơn 3 tháng. Các triệu chứng thường xuất hiện từ 3 ngày đến 1 tháng sau sự cố.
Ở cấp độ này, người bệnh chỉ bị ảnh hưởng bởi một sự kiện gây chấn thương, không có tình trạng sức khỏe tâm thần nào khác tồn tại cùng lúc, như trầm cảm hoặc lạm dụng chất gây nghiện,…
Các triệu chứng cơ bản ở cấp độ này có thể kể đến là: hành vi né tránh, không muốn nhớ về các sự kiện đã xảy ra, tâm trạng và nhận thức thay đổi, phản ứng chậm trước nhiều tình huống khẩn cấp,…
4.2 PTSD Phức Tạp (CPTSD)
Người bệnh ở giai đoạn này bị ảnh hưởng bởi nhiều sự kiện gây chấn thương tâm lý, các triệu chứng PTSD kéo dài hơn 3 tháng, đôi khi có thể nhiều năm sau sự kiện khủng khiếp. Trường hợp này khó điều trị hơn và thường xuyên tái phát, thậm chí người bệnh còn có xu hướng chống đối xã hội.
4.3 PTSD Chậm Phát
Khi triệu chứng PTSD xuất hiện sau ít nhất 6 tháng sau sự kiện gây sốc. Nguyên nhân có thể là do người bệnh bị chấn thương khác kích hoạt lại nỗi ám ảnh.
Tùy theo mức độ tái hiện lại sự kiện gây sang chứng, triệu chứng của người bệnh sẽ rơi vào PTSD không phức tạp hoặc PTSD phức tạp
4.4 PTSD Kèm Theo
Trường hợp người bệnh bị nhiều hơn một sự kiện gây chấn thương xảy ra liên tiếp nhau, kèm theo đó là những rối loạn khác về mặt tâm lý, làm tình trạng PTSD trầm trọng hơn và khó điều trị. Những rối loạn, bệnh tâm thần thường xảy ra cùng PTSD có thể kể đến:
Mặc dù không ai có thể miễn nhiễm hoàn toàn với PTSD, nhưng một số đối tượng dễ bị tổn thương và dễ bị PTSD:
Nạn nhân của bạo lực, xâm hại tình dục, bắt cóc.
Những người có hoặc chứng kiến sự ra đi đột ngột của người thân.
Lính chiến đấu từng tham gia các cuộc chiến.
Cảnh sát, lính cứu hỏa, nhân viên y tế.
Nạn nhân sống sót sau thảm họa tự nhiên.
Những người có tiền sử rối loạn tâm lý, trầm cảm hoặc lạm dụng chất gây nghiện cũng có nguy cơ cao mắc PTSD hơn nếu phải đối mặt với các tình huống căng thẳng khủng khiếp.
Hầu hết những người trải qua một sự kiện sang chấn sẽ có những phản ứng có thể như sốc, tức giận, căng thẳng, sợ hãi, thậm chí là cảm giác tội lỗi. Đối với một người bị PTSD, những phản ứng trên vẫn tiếp tục đeo bám họ và thậm chí tăng lên gây ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng cuộc sống.
Phản ứng sau sự kiện gây sốc sẽ kéo dài đối với bệnh nhân mắc PTSD
6. Làm Sao Để Điều Trị PTSD?
Dưới đây là một số phương pháp để điều trị PTSD:
6.1 Điều Trị Tâm Lý
Các phương pháp điều trị tâm lý được khuyến nghị hiệu quả cho PTSD bao gồm:
Trị liệu nhận thức hành vi(CBT): Giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ tiêu cực, đối mặt với ký ức sợ hãi một cách an toàn để học cách đối phó, cải thiện cảm xúc và hành vi để khắc phục các triệu chứng PTSD.
Trị liệu nhận thức: Với phương pháp này, bác sĩ sẽ trò chuyện giúp người bệnh nhận ra những khúc mắc, nguyên nhân họ kẹt trong ký ức sang chấn.
Gây tê và phục hồi bằng chuyển động mắt (EMDR): EMDR là liệu pháp điều trị PTSD phổ biến, bệnh nhân sẽ được hồi tưởng lại về trải nghiệm đau thương, đồng thời bác sĩ sẽ hướng dẫn chuyển động mắt để thay đổi cách nhìn tích cực về sự kiện đó. EMDR nhằm mục đích giúp người bệnh PTSD thay đổi cách phản ứng, nhìn nhận ký ức về sự kiện gây tổn thương.
Can thiệp điều trị tâm lý sớm sẽ giúp giảm rủi ro PTSD kéo dài và trở nặng
6.2 Điều Trị Bằng Thuốc
Mặc dù không phải là giải pháp duy nhất, thuốc có thể được kê toa để kiểm soát một số triệu chứng của PTSD:
Thuốc chống trầm cảm: Chất ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRI) giúp giảm triệu chứng PTSD, cải thiện giấc ngủ, sự tập trung,…
Thuốc an thần: Dùng điều trị ngắn hạn để kiểm soát các cơn hoảng loạn, mất ngủ.
Thuốc chống động kinh, alpha-blocker: Có thể được sử dụng trong trường hợp PTSD khó điều trị.
6.3 Các Phương Pháp Điều Trị Bổ Sung
Tham gia các nhóm hỗ trợ, chia sẻ kinh nghiệm.
Thực hành thiền định, yoga để giảm căng thẳng.
Hoạt động thể chất, chăm sóc sức khỏe để củng cố thể chất và tinh thần.
Tránh việc lạm dụng rượu, thuốc lá, chất kích thích.
Thông thường, phối hợp các phương pháp trị liệu tâm lý và điều trị bằng thuốc sẽ đem lại hiệu quả tốt nhất cho người bệnh.
7. Cách Phòng Tránh PTSD
Mặc dù không thể triệt để ngăn ngừa PTSD, nhưng một số biện pháp sau có thể giúp giảm thiểu nguy cơ:
Tìm kiếm sự hỗ trợ từ người thân sau khi trải qua sự kiện gây sốc.
Điều trị sớm bất kỳ chấn thương tâm lý hay thể chất nào.
Tránh lạm dụng rượu, thuốc lá và chất kích thích để giải tỏa căng thẳng.
Duy trì lối sống lành mạnh, chế độ ăn hợp lý và tập thể dục đều đặn.
Xây dựng mạng lưới hỗ trợ xã hội vững chắc xung quanh bản thân.
Đối với những người có công việc tiềm ẩn nguy cơ cao như quân nhân, cảnh sát, lính cứu hỏa cần được đào tạo về PTSD và kỹ năng ứng phó.
Khi cảm thấy sức khỏe tâm thần sau những sự kiện gây sốc, kéo dài trên 1 tháng, người bệnh nên can thiệp y tế ngay để điều trị kịp thời tránh bệnh tiến triển nặng và khó chữa về sau.
JobsGO vừa cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện về PTSD là gì, nguyên nhân và cách điều trị hiệu quả bệnh lý này. Nếu bạn hoặc người thân của bạn đang gặp các triệu chứng của PTSD, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ y tế chuyên nghiệp.
Câu hỏi thường gặp
1. PTSD Có Lây Lan Được Không?
Không, PTSD không phải bệnh truyền nhiễm. Tuy nhiên, những người thân thiết quá lâu với bệnh nhân có thể bị ảnh hưởng, phát triển các triệu chứng tương tự.
2. PTSD Có Thể Tự Khỏi Không?
PTSD không tự khỏi và cần được can thiệp, điều trị đúng cách. Nếu không, triệu chứng sẽ ngày càng nặng nề, gia tăng nguy cơ các vấn đề sức khỏe khác.
3.Trẻ Em Có Thể Mắc PTSD Không?
Có, trẻ em dễ mắc PTSD nếu trải qua các sự kiện đe dọa tính mạng hoặc chứng kiến cảnh kinh hoàng trong tuổi thơ. Tuy nhiên, các triệu chứng PTSD của chúng có thể khác người lớn.
ngotinhtam597@gmail.com
