Ngụy biện là gì? Ví dụ và các loại ngụy biện phổ biến

Theo một nghiên cứu, có tới 70% mọi người từng mắc sai lầm trong lập luận và ngụy biện là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến điều này. Ngụy biện có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng trong giao tiếp, tranh luận. Việc học cách nhận biết và tránh sử dụng chúng là vô cùng quan trọng. Vậy ngụy biện là gì? Có những kiểu ngụy biện nào? Cùng tìm hiểu ngay với JobsGO nhé.

1. Ngụy biện là gì?

Ngụy biện nghĩa là gì? Ngụy biện (fallacy) là việc sử dụng lập luận sai, thiếu logic, không hợp lý một cách có chủ ý hoặc vô ý trong quá trình suy luận. Mục đích thường là để đánh lạc hướng người nghe/ người đọc, làm cho họ nhầm tưởng cái sai là đúng và cái đúng là sai, hoặc giành phần thắng trong tranh luận. Bản chất ngụy biện là vi phạm các quy tắc cơ bản của logic học.

Một ví dụ về lập luận là: Tất cả các loại chim đều có cánh. Con chim én này là một loài chim. Do đó, con chim én này chắc chắn có cánh. (Đây là một lập luận diễn dịch hợp lệ, trong đó các tiền đề dẫn đến một kết luận logic.)

Ngụy biện là gì? Cho ví dụ về lập luận

>>> Xem thêm: Hiểu chuyện là gì?

2. Tác hại của ngụy biện đối với công việc

Ngụy biện có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng trong môi trường làm việc, ảnh hưởng đến kết quả công việc, quan hệ đồng nghiệp và quá trình ra quyết định:

• Làm sai lệch thông tin và quyết định: Ngụy biện làm bóp méo sự thật và che đậy những khuyết điểm thực tế của dự án, sản phẩm hay kế hoạch. Điều này dẫn đến việc ban lãnh đạo hoặc đội nhóm đưa ra các quyết định sai lầm vì dựa trên thông tin bị đánh lạc hướng hoặc không chính xác.
• Làm mất niềm tin từ mọi người: Việc thường xuyên sử dụng ngụy biện, lừa dối để né tránh trách nhiệm hoặc bảo vệ quan điểm yếu kém sẽ phá vỡ sự tin cậy giữa các thành viên. Khi sự thật bị nghi ngờ, uy tín cá nhân và tổ chức sẽ suy giảm nghiêm trọng.
• Khiến bản thân người nói không thể phát triển trong sự nghiệp: Lạm dụng ngụy biện hình thành thói quen tư duy lệch lạc, khiến người nói không thể phân biệt được đúng sai một cách khách quan. Điều này cản trở khả năng tự đánh giá, học hỏi từ sai lầm và giới hạn tiềm năng phát triển chuyên môn, sự nghiệp.
• Ảnh hưởng đến khả năng đánh giá và tư duy phản biện: Ngụy biện khiến mọi người tập trung vào cảm xúc, quyền lực hay công kích cá nhân thay vì logic. Môi trường này làm thui chột khả năng phân tích, đánh giá vấn đề một cách khách quan của cả người nói lẫn người nghe, làm giảm chất lượng tư duy phản biện chung.
• Gây chia rẽ và căng thẳng nội bộ: Các hình thức ngụy biện như công kích cá nhân hoặc đánh lạc hướng làm tăng mâu thuẫn, gây chia rẽ bè phái trong nhóm. Nó tạo ra một môi trường làm việc độc hại, giảm sút tinh thần hợp tác và hiệu suất tổng thể của đội ngũ.

Ngụy biện ảnh hưởng rất tiêu cực đến công việc

>>> Đọc thêm: Tín nhiệm là gì?

3. Các loại ngụy biện phổ biến

Trong giao tiếp và tranh luận, ngụy biện có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Việc nhận biết các loại ngụy biện phổ biến giúp chúng ta tránh rơi vào sai lầm và nâng cao khả năng tư duy phản biện.

3.1. Ngụy biện dựa trên uy tín của cá nhân

Đây là lỗi lập luận dùng uy tín, danh tiếng hoặc vị thế của một cá nhân hay tổ chức để chứng minh cho tính đúng đắn của một luận điểm, thay vì đưa ra bằng chứng logic thực tế. Kiểu ngụy biện này thường xuất hiện khi người được viện dẫn không phải là chuyên gia trong lĩnh vực đang được bàn luận, hoặc khi uy tín đó không đủ sức nặng để làm bằng chứng.

Ví dụ: Bạn nên đầu tư vào cổ phiếu X vì một diễn viên nổi tiếng đã công khai nói rằng đây là cơ hội làm giàu tuyệt vời.

3.2. Ngụy biện dựa theo số đông

Ngụy biện này cố gắng khẳng định một điều là đúng hoặc tốt chỉ vì nhiều người (số đông) tin, làm theo điều đó. Nó lập luận rằng một ý kiến được mọi người chấp nhận thì đương nhiên phải hợp lý, bỏ qua việc sự phổ biến không đồng nghĩa với sự chính xác hay logic.

Ví dụ: Việc xả rác thải nhựa là không gây hại nhiều, vì hầu hết mọi người xung quanh ta vẫn làm như vậy và chưa thấy ai bị phạt hay gặp vấn đề gì.

3.3. Ngụy biện dựa trên sức mạnh

Đây là hình thức ngụy biện sử dụng đe dọa, ép buộc hoặc áp đặt quyền lực để buộc người khác phải chấp nhận một kết luận hay hành động. Không dùng logic, người ngụy biện dùng sự sợ hãi về hậu quả tiêu cực (mất việc, bị phạt,…) để thay thế cho bằng chứng hợp lệ.

Ví dụ: Anh phải đồng ý với kế hoạch tái cấu trúc này, nếu không, tôi sẽ xem xét lại vị trí của anh trong công ty vào cuối quý này.

>>> Xem thêm: Tranh biện là gì?

3.4. Ngụy biện dựa vào yếu tố tình cảm

Ngụy biện dựa vào yếu tố tình cảm cố gắng thao túng cảm xúc của người nghe (như lòng trắc ẩn, sự thương hại, nỗi sợ hãi, hoặc sự giận dữ) để làm mờ đi lý trí và khiến họ đồng ý với một kết luận, mặc dù lập luận đó thiếu bằng chứng khách quan. Việc này thường được dùng trong các hoàn cảnh cần sự ủng hộ hay tha thứ.

Ví dụ: Xin lỗi sếp, tôi chưa hoàn thành báo cáo đúng hạn vì tôi đã thức trắng đêm chăm sóc con ốm; xin sếp hãy thông cảm và cho tôi thêm thời gian.

3.5. Ngụy biện về vấn đề khác hoàn toàn toàn chủ đề cũ

Ngụy biện này là hành vi chủ ý đưa ra một chủ đề hoàn toàn không liên quan hoặc chỉ liên quan một cách hời hợt để đánh lạc hướng người nghe khỏi vấn đề chính đang được bàn luận. Mục đích là để làm xao nhãng và tránh phải đối mặt hoặc trả lời trực tiếp câu hỏi khó, qua đó thay đổi trọng tâm của cuộc tranh luận.

Ví dụ: Khi bị hỏi về sự thiếu minh bạch trong chi tiêu công, chính trị gia trả lời: Thay vì bàn về điều đó, chúng ta nên tập trung vào những thành tựu kinh tế vĩ đại mà chính phủ đã đạt được trong năm qua.

>>> Xem thêm: Cầu toàn là gì? 7 Dấu hiệu nhận biết người cầu toàn

3.6. Ngụy biện dùng ngôn ngữ tích cực/tiêu cực

Đây là việc sử dụng các từ ngữ mang tính cảm xúc mạnh (tích cực/tiêu cực) nhằm tác động đến tâm lý người nghe, khiến họ chấp nhận hoặc bác bỏ một luận điểm mà không cần xem xét đến tính logic hay bằng chứng. Ngôn ngữ được chọn lựa một cách chiến lược để kích hoạt thành kiến, sợ hãi hoặc lòng ngưỡng mộ.

Ví dụ minh họa: Thay vì nói “chính sách tăng thuế”, đối thủ chính trị gọi đó là “kế hoạch cướp bóc tiền túi của người dân lao động” (ngôn ngữ tiêu cực) để khơi gợi sự phẫn nộ.

Tìm hiểu 10 loại ngụy biện phổ biến hiện nay

3.7. Ngụy biện kiểu lập luận vòng vo

Lỗi ngụy biện kiểu lập luận vòng vo xảy ra khi kết luận của lập luận đã được ngầm giả định hoặc lặp lại ngay trong tiền đề (luận cứ). Về mặt kỹ thuật, lập luận này có vẻ hợp logic, nhưng thực chất nó không đưa ra bằng chứng mới mẻ nào để chứng minh cho kết luận, khiến cho lập luận trở nên vô dụng và lặp lại.

Ví dụ: Giám đốc tài chính là người đáng tin cậy vì ông ấy nói rằng ông ấy đáng tin cậy, và một người đáng tin cậy thì sẽ không nói dối.

>>> Xem thêm: Kỹ tính là gì? Dấu hiệu nhận biết người kỹ tính trong công việc

3.8. Ngụy biện lấy ví dụ làm quy tắc

Đây là việc rút ra một kết luận chung, khái quát hóa vội vã về toàn bộ một nhóm, một sự việc dựa trên một số ít ví dụ đơn lẻ hoặc không tiêu biểu. Kết luận được đưa ra mà không có đủ bằng chứng thống kê hoặc khảo sát đại diện, dẫn đến sự thiếu chính xác và định kiến.

Ví dụ: Tôi đã thấy hai đồng nghiệp làm việc ở bộ phận Marketing tan làm sớm, vậy nên tôi kết luận rằng tất cả nhân viên Marketing đều làm việc lười biếng.

3.9. Ngụy biện dùng tình huống giả thuyết

Ngụy biện này lập luận rằng nếu hành động A xảy ra, nó chắc chắn sẽ dẫn đến một chuỗi các sự kiện tồi tệ không thể tránh khỏi, đỉnh điểm là hậu quả cực đoan Z, mà không đưa ra bằng chứng hợp lý cho mối liên kết nhân quả giữa các bước. Nó phóng đại hậu quả một cách tùy tiện và thiếu căn cứ.

Ví dụ: Nếu chúng ta cho phép nhân viên mặc quần jean vào ngày thứ 6, chẳng bao lâu nữa họ sẽ mặc đồ bơi, không làm việc nữa, và công ty sẽ sụp đổ hoàn toàn.

>>> Xem thêm: Người enfp-a có phải người hay ngụy biện không?

3.10. Ngụy biện kiểu biến “2 sai thành 1 đúng”

Ngụy biện kiểu biến “2 sai thành 1 đúng” cố gắng bào chữa cho một hành động sai trái bằng cách chỉ ra rằng người khác (thường là đối thủ tranh luận) cũng đã từng làm điều sai tương tự. Mục đích là để làm giảm nhẹ hoặc làm mất giá trị lời buộc tội, thay vì giải quyết tính đúng sai của hành động đang được đề cập.

Ví dụ: A nói: “Gian lận trong báo cáo chi phí là sai.” B đáp lại: “Làm như anh chưa từng làm sai bất cứ điều gì khi còn ở vị trí của tôi vậy” (nhằm đánh lạc hướng khỏi hành vi gian lận của B).

>>> Xem thêm: Kỹ năng từ chối có quan trọng trong cuộc sống không?

4. Phương pháp bác bỏ ngụy biện

Để đối phó hiệu quả với ngụy biện, bạn cần kết hợp tư duy logic, khả năng phản biện và sự tỉnh táo khi tiếp nhận thông tin. Dưới đây là một số cách giúp bạn rèn luyện điều đó:

• Nâng cao hiểu biết về logic và lập luận: Việc nắm vững các nguyên tắc lập luận cơ bản giúp bạn dễ dàng phát hiện điểm sai trong lý lẽ của người khác. Bạn hãy thường xuyên rèn luyện khả năng nhận diện các dạng ngụy biện phổ biến để không bị dẫn dắt bởi chúng.
• Xác minh độ tin cậy của thông tin: Trước khi tin hoặc chia sẻ bất kỳ nội dung nào, bạn hãy kiểm tra nguồn gốc, tác giả và độ uy tín của thông tin. Điều này giúp bạn tránh bị ảnh hưởng bởi tin giả hay luận điệu sai lệch.
• Phản biện có cơ sở: Khi gặp lập luận thiếu logic, bạn hãy đặt ra những câu hỏi như “căn cứ nào chứng minh điều đó?” hoặc “nguồn dữ liệu ở đâu?”. Cách này giúp bạn tìm ra điểm yếu của lập luận và đưa ra phản hồi hợp lý.
• Giữ thái độ cảnh giác: Luôn tỉnh táo khi tiếp nhận thông tin, đừng tin tưởng tuyệt đối vào bất cứ điều gì. Bạn hãy tự hỏi liệu người nói có mục đích hoặc lợi ích ẩn sau lời nói đó hay không.
• Phân tích động cơ người truyền đạt: Xem xét lý do tại sao họ muốn bạn tin vào điều đó, có thể họ đang tìm cách thuyết phục, quảng cáo hay thao túng ý kiến của bạn.
• Tham khảo nhiều nguồn khác nhau: Đừng chỉ dựa vào một kênh thông tin duy nhất. Bạn cần so sánh, đối chiếu dữ liệu từ nhiều nguồn để có góc nhìn toàn diện và khách quan hơn.
• Kiểm soát cảm xúc: Ngụy biện thường khai thác cảm xúc để đánh lạc hướng lý trí. Bạn hãy học cách giữ bình tĩnh, phân tích vấn đề bằng lý trí thay vì phản ứng theo cảm tính.

Phương pháp giúp bạn bác bỏ ngụy biện một cách hiệu quả

>>> Xem thêm: Bộ câu hỏi tư duy phản biện giúp bạn học tập hiệu quả hơn

Tóm lại, ngụy biện là việc sử dụng lập luận sai lầm một cách có chủ ý để đạt được mục đích trong giao tiếp. Việc hiểu rõ “ngụy biện là gì” và nhận diện được các loại ngụy biện sẽ giúp mỗi cá nhân nâng cao kỹ năng tư duy phản biện. Đây là một năng lực thiết yếu được nhiều nhà tuyển dụng đánh giá cao, hỗ trợ bạn đưa ra quyết định sáng suốt và phát triển sự nghiệp vững chắc. Theo dõi JobsGO để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích khác nhé.

Câu hỏi thường gặp

1. Ngụy biện khác với sai lầm logic thông thường như thế nào?

Sai lầm logic có thể là vô ý (do nhầm lẫn), còn ngụy biện thường là sự vi phạm quy tắc logic có chủ ý nhằm mục đích lừa dối.

2. Làm thế nào để nhận biết một người đang ngụy biện?

Quan sát xem lập luận của họ có tập trung vào cảm xúc, quyền lực, uy tín cá nhân, hay có đang thay đổi chủ đề thảo luận một cách đột ngột hay không.

3. Ngụy biện ảnh hưởng thế nào đến tư duy phản biện?

Ngụy biện làm sai lệch quá trình suy luận, khiến người nghe mất khả năng đánh giá khách quan và dễ bị thao túng.

(Theo JobsGO - Nền tảng tìm việc làm, tuyển dụng, tạo CV xin việc)