Có bao giờ bạn tự hỏi những người can đảm nào đã giúp phơi bày các bê bối lừa đảo, tham nhũng hay lạm quyền khiến chúng ta phẫn nộ? Họ chính là những whistleblower – những chiến binh không ngần ngại “thổi còi” cảnh báo công chúng về những hoạt động tệ nạn đang diễn ra ngay trong chính tổ chức, xã hội của mình. Vậy whistleblower là gì? Đâu mới là vai trò thật sự của “người thổi còi”? Hãy cùng JobsGO tìm hiểu ngay dưới bài viết này nhé!
Whistleblower /ˈwɪs.əl.bloʊ.ɚ/ là một danh từ gốc tiếng Anh, chỉ những người tố giác hoặc tiết lộ thông tin về hành vi sai trái, bất hợp pháp diễn ra tại nơi họ làm việc. Họ đóng vai trò then chốt trong việc giúp cảnh báo, phơi bày những hoạt động tệ nạn này ra ánh sáng pháp luật. Whistleblower có thể là nhân viên, quản lý hay bất cứ ai có khả năng tiếp cận với thông tin nội bộ của tổ chức vi phạm.
Whistleblower Là Gì?
Hành động tố cáo bất chấp rủi ro này của họ giúp thu hút sự chú ý của công chúng, truyền thông và các cơ quan chức năng, buộc các bên liên quan phải điều tra, chấn chỉnh và có hành động khắc phục kịp thời. Whistleblower thực sự đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống tham nhũng, gian lận và các hoạt động phi pháp gây hậu quả nghiêm trọng.
2. Whistleblower Xuất Hiện Từ Đâu?
Thuật ngữ “whistleblower” bắt nguồn từ việc trước đây cảnh sát hay thổi còi để cảnh báo người dân về hiểm nguy hay tình huống khẩn cấp đang xảy ra. Tương tự, những người được gọi là whistleblower cũng thổi còi báo động về các hành vi sai trái tiềm ẩn nguy hại tại nơi họ làm việc.
Mặc dù từ ngữ này đã xuất hiện từ thế kỷ 19, nhưng nó mới trở nên phổ biến rộng rãi sau vụ bê bối Watergate nổi tiếng vào những năm 1970 khi 5 người đàn ông bị bắt quả tang đang đột nhập vào Tòa nhà Watergate ở Washington D.C – nơi đóng trụ sở của Ủy ban Đảng Dân chủ. Khi ấy, nhiều nhân viên chính phủ và tình báo Mỹ đã đứng ra tố cáo các hành vi đáng ngờ này. Những lời tố cáo của các whistleblower đã khơi mào cho cuộc khủng hoảng chính trị lớn nhất nước Mỹ kể từ Thế chiến thứ 2. Cuối cùng, bằng chứng không thể chối cãi buộc Tổng thống Nixon phải từ chức vào năm 1974.
Whistleblower đóng một vai trò không thể thay thế trong việc thúc đẩy sự minh bạch, giải trình và đạo đức trong hoạt động của chính phủ, doanh nghiệp và các tổ chức. Những lời tố cáo của họ là tia sáng chiếu rọi vào những khu vực tối tăm mà những bên vi phạm muốn che giấu khỏi con mắt công chúng và pháp luật. Nhờ whistleblower mà nhiều vụ gian lận, tham nhũng hay lạm dụng quyền lực bị phơi bày, buộc phải có hành động sửa sai cũng như cải cách chính sách.
Theo ước tính của tổ chức Ethics & Compliance Initiative, các vụ tố giác của whistleblower đã giúp ngăn ngừa khoảng 6,5 tỷ USD thiệt hại cho các công ty Mỹ trong giai đoạn 1987-2017. Con số này cho thấy tầm ảnh hưởng to lớn mà whistleblower có trong việc bảo vệ lợi ích chính đáng của xã hội và doanh nghiệp.
Mặc dù đóng vai trò quan trọng, whistleblower thường phải đối mặt với nhiều hiểm nguy và đe dọa nghiêm trọng từ những kẻ bảo vệ lợi ích bất chính. Hành động trả đũa phổ biến nhất là sa thải, quấy rối và thậm chí nguy hiểm tới tính mạng như các vụ bạo lực hay ám sát.
Vì vậy, việc thông qua và thi hành nghiêm ngặt các luật lệ bảo vệ whistleblower là điều hết sức cần thiết. Chỉ khi họ được đảm bảo an toàn và không bị trả thù, whistleblower mới có thể hoàn thành sứ mệnh quan trọng của mình là bảo vệ lợi ích công chúng mà không e ngại hậu quả.
Theo số liệu của tổ chức phi lợi nhuận Veilli Firth, tỷ lệ doanh nghiệp niêm yết có chính sách bảo vệ whistleblower đã tăng từ 44% lên 90% trong giai đoạn 2011-2018. Tuy nhiên, các chính sách này vẫn cần được cải thiện liên tục để thực sự bảo đảm an toàn cho những nhân vật đóng vai trò quan trọng này.
Dù phải đối mặt với nhiều nguy hiểm và khó khăn, whistleblower vẫn đóng vai trò không thể thay thế trong việc giữ gìn tính chính trực và đạo đức trong xã hội. Việc đảm bảo họ được bảo vệ thỏa đáng sẽ tạo động lực để nhiều người khác dũng cảm lên tiếng vì lợi ích chung.
Một trong những whistleblower nổi tiếng là Edward Snowden – nhân viên cũ của Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA). Ông đã tiết lộ các chương trình giám sát quy mô lớn mà chính phủ Mỹ và Anh thực hiện đối với công dân của họ năm 2013.
Một whistleblower nổi tiếng khác nữa là Jeffrey Wigand – nhà khoa học và là giám đốc nghiên cứu tại công ty thuốc lá khổng lồ Brown & Williamson. Ông đã tiết lộ thông tin quan trọng về việc ngành công nghiệp thuốc lá đã che giấu tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe.
Hay gần đây nhất là Frances Haugen – nhân viên cũ của Facebook, cô đã đưa ra 10.000 trang báo cáo nội bộ cho thấy công ty từng che giấu những tác động tiêu cực của các sản phẩm.
Mong những thông tin mà JobsGO cung cấp phía trên đã giúp cho bạn đọc có cái nhìn sâu sắc nhất về whistleblower – những chiến binh thầm lặng của công lý và đạo đức.
Câu hỏi thường gặp
1. Doanh Nghiệp Có Sa Thải Whistleblower Một Cách Hợp Pháp Không?
Tại nhiều quốc gia, việc sa thải hay kỷ luật whistleblower là bất hợp pháp. Tuy nhiên, các biện pháp bảo vệ có thể khác nhau tùy quốc gia...
2. Làm Cách Nào Để Trở Thành Whistleblower Một Cách An Toàn Và Hợp Pháp?
Hãy tuân theo quy trình báo cáo sai phạm chính thức của cơ quan/doanh nghiệp. Ghi chép chi tiết các bằng chứng và tham vấn luật sư chuyên trách để biết quyền lợi và biện pháp bảo vệ dành cho bạn.
Quỳnh Nguyễn
