Trauma Là Gì? 3 Biểu Hiện Chính Của Trauma

Trauma, hay chấn thương tâm lý, là một phản ứng cảm xúc và tinh thần sâu sắc của một cá nhân trước các sự kiện gây sốc, đau đớn, hoặc đe dọa tính mạng. Việc hiểu rõ Trauma là gì, nguyên nhân, biểu hiện và cách đối phó chính là bước đầu tiên quan trọng để chữa lành. Bài viết này của JobsGO sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện, từ định nghĩa cơ bản đến các giải pháp phục hồi hiệu quả, giúp bạn nhận diện và hỗ trợ bản thân hoặc người xung quanh vượt qua những vết sẹo vô hình này.

1. Trauma Là Gì?

Thuật ngữ Trauma có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ đại, mang ý nghĩa là vết thương hoặc tổn thương. Trong bối cảnh tâm lý học hiện đại, Trauma được định nghĩa là phản ứng cảm xúc và tinh thần sâu sắc của một cá nhân trước những sự kiện gây choáng váng, đau đớn dữ dội hoặc đe dọa tính mạng. Những sự kiện này vượt quá khả năng đối phó thông thường của con người, tạo ra những vết sẹo vô hình hằn sâu trong tâm trí và cảm xúc của người trải qua.

Trauma là gì?

Tác động của Trauma thường kéo dài, ảnh hưởng bất lợi đến nhiều khía cạnh trong đời sống của cá nhân, bao gồm sức khỏe tinh thần, thể chất, các mối quan hệ xã hội và khả năng điều chỉnh cảm xúc. Các ví dụ điển hình về sự kiện có thể gây Trauma bao gồm tai nạn giao thông, tai nạn lao động nghiêm trọng, mất mát người thân đột ngột, trải nghiệm bạo lực (thể chất, tình dục, lời nói), lạm dụng (trẻ em hoặc người lớn), chứng kiến thảm họa thiên nhiên (động đất, lũ lụt, hỏa hoạn) hoặc các sự kiện khủng bố. Những ký ức đau buồn này có thể bám riết, gây ra những phản ứng tâm lý và sinh lý không mong muốn kéo dài.

2. Phản Ứng Ban Đầu Của Người Bị Trauma

Sau một sự kiện gây chấn thương, cơ thể và tâm trí sẽ có những phản ứng ban đầu rất đa dạng. Các phản ứng cảm xúc phổ biến bao gồm buồn bã tột độ, lo âu dữ dội, tức giận không kiểm soát hoặc cảm giác choáng váng, tê liệt về cảm xúc. Về mặt thể chất, người bị Trauma có thể trải qua các triệu chứng như tim đập nhanh, khó thở, run rẩy, mất ngủ, cảm giác buồn nôn.

Đây là những phản ứng bình thường của cơ thể khi đối mặt với một tình huống nguy hiểm hoặc quá sức chịu đựng. Thông thường, những cảm giác tiêu cực này sẽ dần lắng xuống và mất đi sau 1-2 tuần khi hệ thần kinh tự điều chỉnh. Tuy nhiên, nếu các cảm giác tiêu cực trở nên nghiêm trọng, kéo dài vượt quá vài tuần, gây ra sự suy giảm chức năng trong cuộc sống hàng ngày, ảnh hưởng đến giấc ngủ, công việc hoặc các mối quan hệ, thì đó là lúc cần tìm kiếm sự trợ giúp chuyên nghiệp từ các chuyên gia sức khỏe tâm thần. Việc can thiệp sớm sẽ giúp ngăn ngừa các biến chứng tâm lý nặng nề hơn.

3. Các Loại Trauma Phổ Biến Hiện Nay

Chấn thương tâm lý không chỉ có một dạng mà được phân loại thành nhiều hình thái khác nhau, mỗi loại mang đặc điểm riêng biệt về mức độ, thời gian tác động. Việc phân loại này giúp các chuyên gia hiểu rõ hơn về nguồn gốc và cách thức điều trị phù hợp cho từng trường hợp.

3.1. Chấn Thương Cấp Tính (Acute Trauma)

Chấn thương cấp tính là loại Trauma xảy ra sau một sự kiện đau thương đột ngột và duy nhất. Đặc điểm của nó là tính bất ngờ và cường độ mạnh, khiến cá nhân không kịp chuẩn bị hoặc xử lý. Ví dụ bao gồm một vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng, một thảm họa thiên nhiên bất ngờ như động đất hoặc lụt lội hoặc một vụ tấn công cá nhân (cướp giật, hành hung).

Các dấu hiệu cảm xúc điển hình của chấn thương cấp tính thường xuất hiện trong thời gian ngắn sau sự kiện, bao gồm cảm giác khó chịu, lo lắng tột độ, thường xuyên hồi tưởng ký ức (flashbacks), xu hướng tránh né các tình huống hoặc địa điểm gợi nhớ về sự kiện, gặp ác mộng liên tục. Những triệu chứng này thường giảm dần theo thời gian nếu người bệnh nhận được sự hỗ trợ cần thiết và có khả năng phục hồi tốt.

3.2. Chấn Thương Mãn Tính (Chronic Trauma)

Ngược lại với chấn thương cấp tính, chấn thương mãn tính phát triển từ trải nghiệm đau thương lặp đi lặp lại hoặc kéo dài trong một khoảng thời gian dài. Loại Trauma này thường gây ra những tổn thương sâu sắc hơn vì cá nhân phải chịu đựng sự đau khổ liên tục mà không có lối thoát rõ ràng. Các ví dụ như bạo lực gia đình kéo dài nhiều năm, lạm dụng trẻ em trong suốt thời thơ ấu, sống trong khu vực chiến tranh hoặc xung đột vũ trang liên miên, phải đối mặt với bệnh tật mãn tính gây đau đớn và suy giảm chất lượng cuộc sống.

Do tính chất lặp đi lặp lại, chấn thương mãn tính thường để lại mức độ sát thương tâm lý sâu sắc hơn. Các dấu hiệu thường thấy bao gồm cảm giác xấu hổ và tội lỗi dai dẳng, trầm cảm nghiêm trọng, rối loạn lo âu xã hội, khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc và hình thành các mối quan hệ lành mạnh. Người bệnh có thể cảm thấy vô vọng, mất niềm tin vào bản thân và thế giới xung quanh.

>>> Xem thêm: Ấu Trĩ Là Gì? Biểu Hiện Của Người Bị Ấu Trĩ Ra Sao?

3.3. Chấn Thương Phức Tạp (Complex Trauma)

Chấn thương phức tạp là hệ quả của việc tiếp xúc liên tục hoặc nhiều lần với các sự kiện đau thương, đặc biệt là trong giai đoạn phát triển quan trọng của một cá nhân, thường là thời thơ ấu. Điều đặc biệt nghiêm trọng là loại Trauma này thường xảy ra trong bối cảnh các mối quan hệ thân thiết, nơi cá nhân khó có thể thoát ra hoặc tìm kiếm sự giúp đỡ. Ví dụ điển hình là lạm dụng tình dục từ nhỏ, bị bỏ rơi hoặc sao nhãng nghiêm trọng trong gia đình hoặc chứng kiến bạo lực gia đình khi còn trẻ.

Đây được xem là loại chấn thương nghiêm trọng nhất bởi vì nó tác động đến nền tảng phát triển của nhân cách, cảm xúc và khả năng nhận thức của trẻ. Hậu quả của chấn thương phức tạp thường rất nặng nề, dễ dẫn đến các rối loạn cảm xúc nghiêm trọng (như rối loạn điều hòa cảm xúc, rối loạn nhân cách ranh giới), rối loạn nhận thức (khó tập trung, mất trí nhớ phân ly), các vấn đề hành vi (tự hủy hoại, lạm dụng chất kích thích). Việc điều trị chấn thương phức tạp đòi hỏi sự kiên nhẫn và các phương pháp trị liệu chuyên sâu trong thời gian dài.

3.4. Chấn Thương Gián Tiếp (Vicarious Trauma)

Chấn thương gián tiếp, còn được gọi là sang chấn gián tiếp hoặc sự mệt mỏi vì lòng trắc ẩn (compassion fatigue), xảy ra khi một người tiếp xúc với các câu chuyện đau thương và nỗi đau khổ của người khác một cách thường xuyên trong công việc của họ. Đây là một loại Trauma đặc biệt ảnh hưởng đến những người làm trong các ngành nghề hỗ trợ, nơi họ phải lắng nghe và thấu cảm với những người trải qua chấn thương trực tiếp.

Các ví dụ điển hình bao gồm nhân viên xã hội, bác sĩ tâm lý, chuyên gia trị liệu, cảnh sát, lính cứu hỏa, y tá làm việc ở các khoa cấp cứu hoặc hồi sức tích cực, nhà báo đưa tin về các thảm họa, tội ác. Việc tiếp nhận liên tục các cảm xúc tiêu cực, nỗi sợ hãi và đau khổ của người khác có thể dần dần tác động lên sức khỏe tâm thần của bản thân họ. Những người này có thể bắt đầu trải nghiệm các triệu chứng tương tự như người bị Trauma trực tiếp, bao gồm lo lắng, trầm cảm, mất ngủ, cảm giác kiệt sức về mặt cảm xúc và giảm khả năng đồng cảm, thậm chí là hoài nghi về ý nghĩa công việc.

4. Nguyên Nhân Và Yếu Tố Kích Hoạt Trauma

Chấn thương tâm lý có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau, từ những trải nghiệm đau buồn sâu sắc trong quá khứ đến những áp lực hiện tại trong cuộc sống. Việc nhận diện các nguyên nhân, yếu tố kích hoạt giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách Trauma hình thành và tái phát.

4.1. Trải Nghiệm Bất Lợi Thời Thơ Ấu (ACEs) Và Lạm Dụng

Một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến chấn thương tâm lý phức tạp và kéo dài chính là trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu (Adverse Childhood Experiences – ACEs). ACEs bao gồm nhiều dạng lạm dụng khác nhau như lạm dụng thể chất, tình dục và cảm xúc; bị bỏ rơi về mặt thể chất hoặc tình cảm; chứng kiến bạo lực gia đình hoặc sống chung với thành viên gia đình có vấn đề về sức khỏe tâm thần nghiêm trọng, sử dụng chất kích thích hoặc có tiền án tiền sự.

Những trải nghiệm này xảy ra trong giai đoạn não bộ của trẻ đang phát triển nhanh chóng, dễ bị tổn thương nhất. Việc tiếp xúc với stress độc hại kéo dài có thể làm thay đổi cấu trúc, chức năng của não bộ, ảnh hưởng đến khả năng điều hòa cảm xúc, kỹ năng xã hội, nhận thức. Do đó, những cá nhân có tiền sử ACEs có nguy cơ cao hơn rất nhiều trong việc mắc Trauma, các rối loạn sức khỏe tâm thần khác khi trưởng thành, đồng thời gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ tin cậy và đối phó với căng thẳng trong cuộc sống.

4.2. Sự Kiện Chấn Động Đột Ngột Và Mất Mát

Trauma cũng có thể phát sinh từ các sự kiện đơn lẻ, bất ngờ gây sốc và khiến cá nhân cảm thấy hoàn toàn bất lực. Những sự kiện này thường xảy ra ngoài tầm kiểm soát và có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng hoặc sự an toàn của bản thân hoặc những người thân yêu. Ví dụ bao gồm các vụ tai nạn nghiêm trọng như tai nạn giao thông thảm khốc, hỏa hoạn lớn hoặc bị tấn công cá nhân. Ngoài ra, việc đối mặt với thảm họa thiên nhiên như động đất, sóng thần, lũ lụt, lốc xoáy cũng có thể gây ra tổn thương tâm lý sâu sắc.

Một nguyên nhân phổ biến khác là mất mát người thân đột ngột, đau đớn, chẳng hạn như cái chết bất ngờ của cha mẹ, vợ/chồng, con cái, bạn bè thân thiết. Cảm giác bất lực, mất mát to lớn và sự bàng hoàng trước cái chết bất ngờ có thể kích hoạt một phản ứng Trauma mạnh mẽ, khiến cá nhân chìm trong đau khổ, sốc, khó khăn trong việc chấp nhận thực tại.

>>> Xem thêm: Vô Duyên Là Gì? Đâu Là Biểu Hiện Của Vô Duyên?

4.3. Các Vấn Đề Y Tế Nghiêm Trọng

Sức khỏe thể chất tinh thần có mối liên hệ mật thiết với nhau, các vấn đề y tế nghiêm trọng có thể là nguyên nhân gây Trauma sâu sắc. Việc được chẩn đoán mắc bệnh hiểm nghèo như ung thư, bệnh tim mạch nặng, các bệnh mãn tính không thể chữa khỏi thường tạo ra một cú sốc tâm lý lớn. Nỗi lo lắng về tính mạng, gánh nặng chi phí điều trị khổng lồ, sự thay đổi về ngoại hình hoặc chức năng cơ thể do bệnh tật điều trị có thể dẫn đến cảm giác tuyệt vọng và mất niềm tin vào cuộc sống.

Quá trình điều trị kéo dài và đau đớn như phẫu thuật lớn, hóa trị, xạ trị, các thủ thuật y tế xâm lấn có thể gây ra những trải nghiệm kinh hoàng, khiến bệnh nhân cảm thấy bất lực và bị tổn thương cả về thể chất lẫn tinh thần. Bên cạnh đó, việc chứng kiến sự đau đớn, sự suy yếu của người khác, hoặc cái chết của bệnh nhân khác trong môi trường y tế (như bệnh viện, phòng cấp cứu) cũng có thể gây ra sang chấn gián tiếp cho người bệnh và cả nhân viên y tế.

4.4. Các Vấn Đề Trong Chiến Tranh Và Khủng Bố

Chiến tranh và khủng bố để lại những vết thương khó lành nhất trong tâm trí con người. Những người phải chứng kiến cảnh tang thương, mất mát người thân, bạn bè trong các cuộc xung đột vũ trang thường mang theo những ám ảnh dai dẳng. Việc bị giam cầm, tra tấn, phải chịu đựng các hình thức đối xử vô nhân đạo trong thời chiến có thể hủy hoại tâm hồn một cách nặng nề.

Những hình ảnh bạo lực, khủng bố, tàn sát dân thường khắc sâu trong ký ức của những người sống sót, gây ra những cơn ác mộng tái diễn và hồi tưởng (flashbacks) kinh hoàng. Đặc biệt đối với những người tham chiến trực tiếp, họ thường xuyên phải đối mặt với nguy hiểm cận kề, chứng kiến đồng đội hy sinh, hoặc buộc phải thực hiện những hành động đi ngược lại lương tâm. Những trải nghiệm này khiến họ gặp khó khăn nghiêm trọng trong việc hòa nhập lại cuộc sống thường nhật, thường xuyên bị ám ảnh bởi ký ức chiến tranh và dễ phát triển PTSD phức tạp.

4.5. Yếu Tố Kích Hoạt Khác

Bên cạnh các nguyên nhân chính, nhiều yếu tố khác trong cuộc sống hàng ngày cũng có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm Trauma, đặc biệt là Trauma đã có từ trước:

• Áp lực xã hội: Peer pressure (áp lực từ bạn bè), kỳ vọng xã hội về thành công, ngoại hình hay lối sống cùng với cảm giác thua kém người khác có thể tạo ra căng thẳng tâm lý. Khi cá nhân không thể đáp ứng những kỳ vọng này hoặc cảm thấy mình không đủ tốt, họ dễ rơi vào trạng thái lo âu, tự ti, những cảm xúc tiêu cực này có thể làm khơi dậy những vết thương tâm lý cũ.
• Môi trường làm việc độc hại: Một môi trường công sở toxic (ví dụ: bị nói xấu, ghen ghét, thiếu tin tưởng giữa đồng nghiệp, sếp lạm quyền, hoặc áp lực công việc quá mức không có sự hỗ trợ) có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần. Áp lực, căng thẳng và sự thiếu an toàn trong công việc không chỉ gây kiệt sức mà còn có thể kích hoạt lại các triệu chứng Trauma cũ, khiến người bệnh khó khăn trong việc duy trì hiệu suất và sự ổn định tâm lý.
• Mâu thuẫn và tranh cãi trong mối quan hệ: Xung đột kéo dài, bạo lực tinh thần (ví dụ: thao túng tâm lý, lăng mạ, hạ thấp) hoặc bạo lực thể chất trong các mối quan hệ cá nhân (gia đình, bạn bè, tình yêu) hoặc công sở có thể để lại những vết sẹo tâm lý sâu sắc. Sự thiếu an toàn, cảm giác bị phản bội hoặc không được yêu thương có thể làm tổn thương niềm tin cơ bản của cá nhân vào người khác và thế giới, dẫn đến các phản ứng Trauma hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng hiện có.

5. Biểu Hiện Của Trauma

Trauma có thể biểu hiện qua nhiều cách khác nhau, từ những thay đổi trong cảm xúc và suy nghĩ đến các triệu chứng thể chất rõ rệt. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu này là chìa khóa để tìm kiếm sự giúp đỡ kịp thời.

5.1. Biểu Hiện Về Tâm Lý Và Cảm Xúc

Các biểu hiện tâm lý, cảm xúc của Trauma thường rất phức tạp và đa dạng. Người bị chấn thương tâm lý có thể trải qua lo âu dữ dội đến mức hoảng loạn không rõ nguyên nhân, rơi vào trạng thái trầm cảm sâu sắc, tâm trạng tụt dốc kéo dài và hay khóc lóc. Họ thường gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc, dẫn đến phản ứng thái quá hoặc cảm thấy tê liệt cảm xúc hoàn toàn.

Một xu hướng phổ biến là né tránh địa điểm, con người, hoạt động hoặc bất cứ điều gì liên quan đến sự kiện chấn thương, bao gồm cả việc né tránh suy nghĩ hoặc cảm xúc về nó. Khả năng tập trung, trí nhớ có thể bị suy giảm nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến học tập và công việc. Người bệnh còn có thể mang cảm giác tội lỗi, tự trách bản thân về sự kiện đã xảy ra, mất niềm tin vào bản thân và người xung quanh. Trong những trường hợp nặng hơn, họ có thể có các hành vi tự hủy hoại như lạm dụng chất kích thích, cô lập bản thân khỏi xã hội, hoặc bị ám ảnh bởi những suy nghĩ và hình ảnh kinh hoàng về chấn thương (flashbacks).

5.2. Biểu Hiện Về Thể Chất

Tác động của chấn thương tâm lý không chỉ dừng lại ở mặt tinh thần mà còn biểu hiện rõ rệt trên cơ thể. Rối loạn giấc ngủ là triệu chứng phổ biến nhất, bao gồm mất ngủ kéo dài, ác mộng tái diễn gây gián đoạn giấc ngủ, giấc ngủ không sâu khiến người bệnh luôn cảm thấy kiệt sức và mệt mỏi kéo dài.

Trauma cũng ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, gây ra các vấn đề như ăn uống thất thường (chán ăn hoặc ăn quá nhiều), đau dạ dày mãn tính, buồn nôn hoặc các vấn đề tiêu hóa khác không rõ nguyên nhân. Về tim mạch, nhịp tim có thể không ổn định, huyết áp dao động thất thường, tim đập nhanh ngay cả khi không có hoạt động gắng sức. Các dấu hiệu thể chất khác bao gồm đau đầu dữ dội và thường xuyên, căng cứng cơ bắp, đổ mồ hôi bất thường, dễ hoảng hốt, giật mình trước những tiếng động nhỏ hoặc tình huống không nguy hiểm. Những triệu chứng này là phản ứng sinh lý của cơ thể trước stress kéo dài và cần được nhận diện để điều trị.

5.3. Các Phản Ứng Sinh Tồn Của Cơ Thể

Khi đối mặt với mối đe dọa hoặc stress cực độ do Trauma, cơ thể con người có những phản ứng sinh tồn tự nhiên, được gọi là 4 Fs:

• Fight (Chiến đấu): Đây là phản ứng tức giận, muốn bảo vệ bản thân hoặc chống lại mối đe dọa. Cơ thể kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, giải phóng adrenaline, làm tăng nhịp tim và huyết áp, chuẩn bị cho việc đối đầu. Trong bối cảnh Trauma, phản ứng này có thể biểu hiện thành sự cáu kỉnh, hung hăng hoặc nổi nóng vô cớ.
• Flight (Chạy trốn): Phản ứng này liên quan đến việc tránh xa mối đe dọa hoặc tình huống gây sợ hãi. Người bị Trauma có xu hướng né tránh các địa điểm, con người hoặc hoạt động gợi nhớ về chấn thương. Phản ứng này thường dẫn đến các biểu hiện lo âu, rối loạn hoảng sợ, cô lập bản thân.
• Freeze (Đóng băng): Đây là phản ứng “tê liệt”, khi cá nhân không thể di chuyển, suy nghĩ rõ ràng hoặc đưa ra bất kỳ phản ứng nào. Nó giống như việc xịt keo hoặc giả chết, thường xảy ra khi cảm thấy hoàn toàn bất lực và không có lối thoát. Người bệnh có thể cảm thấy tách rời khỏi cơ thể mình hoặc môi trường xung quanh (phân ly).
• Fawn (Làm hài lòng): Phản ứng này xảy ra khi cá nhân cố gắng làm hài lòng, xoa dịu hoặc phục tùng người gây ra chấn thương để tránh xung đột hoặc tiếp tục bị tổn hại. Phản ứng này thường phát triển ở những người trải qua lạm dụng hoặc chấn thương phức tạp trong các mối quan hệ quyền lực không cân bằng. Nó có thể dẫn đến việc cá nhân hình thành các mối quan hệ phụ thuộc, dễ bị lợi dụng, khó thiết lập ranh giới lành mạnh.

6. Ảnh Hưởng Toàn Diện Của Trauma Đến Đời Sống

Ảnh hưởng toàn diện của Trauma đến đời sống

Trauma không chỉ là một vết thương tinh thần mà còn là một trạng thái ảnh hưởng toàn diện đến mọi khía cạnh trong đời sống của một người. Những tác động này có thể kéo dài suốt đời nếu không được can thiệp và điều trị kịp thời.

6.1. Tác Động Lên Sức Khỏe Thể Chất

Khi cơ thể phải đối mặt với chấn thương tâm lý kéo dài, hệ miễn dịch sẽ suy giảm đáng kể, khiến sức đề kháng yếu đi và dễ mắc các bệnh nhiễm trùng thông thường hơn. Các triệu chứng thể chất của Trauma rất đa dạng: người bệnh có thể thường xuyên bị đau đầu dữ dội, mất ngủ triền miên gây kiệt sức, rối loạn tiêu hóa nghiêm trọng như đau dạ dày mãn tính, buồn nôn, hoặc tiêu chảy/táo bón bất thường. Hệ tim mạch cũng bị ảnh hưởng với các biểu hiện như tim đập nhanh, nhịp tim không ổn định, huyết áp dao động (cao hoặc thấp).

Ngoài ra, người bị Trauma còn có thể trải qua các cơn đau cơ thể không quy luật, mệt mỏi rã rời kéo dài hàng tháng trời mà không tìm ra nguyên nhân thể chất rõ ràng. Tình trạng này nếu không được điều trị có thể dẫn đến suy nhược cơ thể nghiêm trọng, suy giảm chức năng nội tạng và các vấn đề về nội tiết tố. Về lâu dài, stress mãn tính do Trauma có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như tiểu đường, bệnh tim mạch và các rối loạn tự miễn.

6.2. Tác Động Lên Sức Khỏe Tâm Thần

Trauma gây ra những tổn thương sâu sắc trong tâm trí, biểu hiện qua các cơn hoảng loạn đột ngột và trầm cảm kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Người bệnh thường sống trong trạng thái lo âu thái quá, sợ hãi vô cớ ngay cả trong những tình huống bình thường nhất. Họ có thể trải qua những cơn ác mộng tái diễn và ký ức đau buồn bất chợt ùa về (flashbacks), khiến giấc ngủ bị đứt quãng, khó tập trung vào công việc hoặc học tập.

Nguy cơ phát triển các rối loạn sức khỏe tâm thần khác là rất cao, bao gồm Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD), rối loạn lưỡng cực, rối loạn ăn uống, rối loạn nhân cách (đặc biệt là rối loạn nhân cách ranh giới) và trong những trường hợp nặng, có ý định tự tử. Người bệnh thường cảm thấy vô giá trị, mất niềm tin vào cuộc sống, gặp khó khăn trong việc duy trì các hoạt động hàng ngày một cách bình thường, từ việc vệ sinh cá nhân đến các tương tác xã hội đơn giản.

6.3. Tác Động Lên Các Mối Quan Hệ Xã Hội Và Công Việc

Trauma có thể hoạt động như một bức tường vô hình, cản trở khả năng thiết lập và duy trì các mối quan hệ lành mạnh của người bệnh. Họ thường có xu hướng tự cô lập bản thân, né tránh giao tiếp xã hội, rút lui khỏi các mối quan hệ thân thiết, bao gồm gia đình và bạn bè. Nguyên nhân là do sự khó khăn trong việc tin tưởng người khác, sợ hãi bị tổn thương thêm, hoặc cảm giác xấu hổ, tội lỗi về những gì mình đã trải qua.

Trong công việc, Trauma gây suy giảm đáng kể khả năng tập trung, trí nhớ, năng suất làm việc. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả công việc và thu nhập. Nhiều người phát triển nỗi sợ hãi áp lực công việc, dẫn đến tình trạng nghỉ việc thường xuyên hoặc thay đổi công việc liên tục, gây ra khủng hoảng tài chính, làm trầm trọng thêm căng thẳng. Mối quan hệ với đồng nghiệp cũng bị ảnh hưởng nặng nề: người bệnh có thể trở nên cáu gắt, thiếu kiên nhẫn hoặc thu mình, khó khăn khi làm việc nhóm. Việc tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp là vô cùng quan trọng để người bệnh có thể duy trì sự nghiệp và ổn định cuộc sống, tránh những tác động tiêu cực lan rộng.

>>> Xem thêm: Blurting Method Là Gì? Bí Quyết Ghi Nhớ Nhanh Chóng Với Blurting Method

7. Đối Tượng Dễ Bị Ảnh Hưởng Bởi Trauma

Mặc dù Trauma có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, một số nhóm đối tượng nhất định có nguy cơ cao hơn trong việc phát triển và bị ảnh hưởng nặng nề bởi chấn thương tâm lý.

7.1. Nhóm Có Tiền Sử Trải Nghiệm Bất Lợi Thời Thơ Ấu & Nền Tảng Xã Hội Yếu Thế

Những cá nhân có tiền sử Trải nghiệm bất lợi thời thơ ấu (ACEs) thường có hệ thống thần kinh bị tổn thương và ít nguồn lực nội tại để đối phó với căng thẳng. Điều này khiến họ dễ bị tổn thương hơn khi đối mặt với các sự kiện gây sang chấn trong tương lai.

Ngoài ra, các nhóm dân số có nền tảng xã hội yếu thế cũng là đối tượng có nguy cơ cao. Điều này bao gồm những người có trình độ học vấn thấp, thu nhập thấp, thất nghiệp kéo dài, người thuộc cộng đồng LGBTQ+, người di cư hoặc tị nạn. Họ thường phải đối mặt với nhiều áp lực xã hội, kỳ thị, thiếu nguồn lực hỗ trợ tài chính và tinh thần, khiến khả năng phục hồi sau Trauma trở nên khó khăn hơn. Sự thiếu thốn về cả vật chất lẫn tinh thần làm suy yếu khả năng đối phó của họ trước những biến cố đau buồn.

7.2. Người Thiếu Nhận Thức Về Bản Thân Và Kinh Nghiệm Sống

Việc thiếu nhận thức về giá trị bản thân, khả năng quản trị cảm xúc kém, hoặc được bảo bọc quá mức từ nhỏ (thiếu va chạm xã hội và kinh nghiệm đối mặt với khó khăn) có thể khiến cá nhân trở nên “vỡ vụn” khi đối mặt với những thử thách lớn trong cuộc sống. Những người này thường không biết cách đối phó và xử lý cảm xúc tiêu cực một cách lành mạnh, dẫn đến việc dễ bị ảnh hưởng sâu sắc hơn bởi Trauma.

Khi gặp phải một sự kiện gây chấn thương, họ có thể thiếu các kỹ năng cần thiết để tự xoa dịu, tìm kiếm sự giúp đỡ hoặc xây dựng lại niềm tin vào bản thân. Điều này làm chậm quá trình phục hồi và có thể dẫn đến việc các triệu chứng Trauma kéo dài, thậm chí trở nên mãn tính. Để phá vỡ chu trình này, việc tìm hiểu unlearn là gì có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách loại bỏ những phản ứng không lành mạnh và xây dựng khả năng phục hồi bền vững.

7.3. Người Có Xu Hướng Overthinking Hoặc Ái Kỷ

Một số đặc điểm tính cách cũng có thể làm tăng mức độ ảnh hưởng của Trauma:

• Người có xu hướng overthinking (nghĩ quá nhiều): Những cá nhân này dễ bị cuốn vào vòng xoáy suy nghĩ tiêu cực, liên tục phân tích và hồi tưởng về sự kiện đau thương. Việc không ngừng suy diễn, tự trách móc, tưởng tượng những kịch bản tồi tệ nhất làm trầm trọng thêm các cảm xúc đau khổ và khó khăn trong việc giải phóng bản thân khỏi chúng. Vòng luẩn quẩn của suy nghĩ có thể cản trở quá trình chữa lành.
• Người có xu hướng ái kỷ (narcissistic): Người ái kỷ thường có cái tôi cao, tự yêu bản thân quá mức cực kỳ nhạy cảm với chỉ trích hoặc thất bại. Khi gặp chấn thương, đặc biệt là những sự kiện làm sụp đổ hình ảnh bản thân lý tưởng hoặc phơi bày điểm yếu, họ có thể trải qua phản ứng tâm lý mạnh mẽ, nghiêm trọng hơn. Sự bất lực và tổn thương đến cái tôi vốn cao cả có thể dẫn đến các phản ứng như tức giận dữ dội, trầm cảm nặng hoặc thậm chí là hành vi tự hủy hoại khi không thể chấp nhận sự đổ vỡ.

8. Giải Pháp Vượt Qua Và Phục Hồi Sau Trauma

Giải pháp vượt qua và phục hồi sau Trauma

Con đường phục hồi sau Trauma có thể dài và đầy thử thách, nhưng với sự hỗ trợ đúng đắn, các phương pháp phù hợp, người bệnh hoàn toàn có thể tìm lại sự cân bằng và trưởng thành.

8.1. Trị Liệu Tâm Lý Chuyên Sâu

Trị liệu tâm lý là một trong những giải pháp hiệu quả nhất để vượt qua chấn thương. Các phương pháp phổ biến bao gồm:

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Giúp bệnh nhân nhận diện và thay đổi những suy nghĩ, cảm xúc và hành vi tiêu cực liên quan đến Trauma. Chuyên gia sẽ hướng dẫn bệnh nhân cách đối diện với nỗi sợ hãi một cách an toàn và xây dựng các chiến lược đối phó lành mạnh.
• Liệu pháp phơi nhiễm (Exposure Therapy): Dần dần cho bệnh nhân tiếp xúc với những ký ức, tình huống hoặc vật thể gây lo lắng liên quan đến Trauma trong một môi trường an toàn và được kiểm soát, giúp họ giảm bớt phản ứng sợ hãi theo thời gian.
• Liệu pháp trị liệu bằng Mắt (EMDR – Eye Movement Desensitization and Reprocessing): Phương pháp này sử dụng các chuyển động mắt có định hướng để giúp bệnh nhân xử lý và tích hợp những ký ức đau buồn, giảm thiểu tác động cảm xúc của chúng.
• Liệu pháp gia đình: Trong nhiều trường hợp, Trauma ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống gia đình. Liệu pháp gia đình giúp các thành viên hiểu rõ hơn về tác động của Trauma, cải thiện giao tiếp, phục hồi các mối quan hệ bị tổn thương. Người thân được hướng dẫn cách lắng nghe, thấu hiểu và tạo môi trường an toàn, hỗ trợ cho người bệnh.

Các buổi trị liệu thường được thiết kế theo một lộ trình riêng biệt, phù hợp với tình trạng, nhu cầu của từng bệnh nhân, giúp họ từng bước đối mặt và vượt qua nỗi sợ hãi một cách hiệu quả.

8.2. Hỗ Trợ Dược Lý

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc để hỗ trợ quá trình trị liệu tâm lý, đặc biệt khi các triệu chứng như trầm cảm, lo âu hoặc mất ngủ trở nên nghiêm trọng và gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống.

• Thuốc chống trầm cảm (nhóm SSRI – Selective Serotonin Reuptake Inhibitors): Thường được sử dụng để cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh trong não, giúp cải thiện tâm trạng lo âu, trầm cảm, các triệu chứng khác của PTSD. Liều lượng thuốc sẽ được điều chỉnh phù hợp với từng giai đoạn và tình trạng bệnh lý của người bệnh.
• Thuốc an thần nhẹ: Có thể được kê đơn trong thời gian ngắn để cải thiện giấc ngủ, giảm các cơn hoảng loạn đột ngột hoặc lo âu cấp tính.

Việc tuân thủ đơn thuốc nghiêm ngặt, theo dõi tác dụng phụ, báo cáo kịp thời cho bác sĩ là vô cùng quan trọng. Quá trình ngưng thuốc cũng cần theo chỉ định của bác sĩ để tránh các tác dụng phụ không mong muốn. Dược lý chỉ là một phần của kế hoạch điều trị tổng thể và thường được kết hợp với trị liệu tâm lý.

8.3. Tự Chăm Sóc Và Các Phương Pháp Bổ Trợ

Bên cạnh trị liệu chuyên nghiệp, việc tự chăm sóc và áp dụng các phương pháp bổ trợ đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi:

• Thực hành thiền và yoga: Giúp tập trung vào hiện tại, giảm suy nghĩ tiêu cực, giảm căng thẳng, cải thiện sức khỏe thể chất thông qua các bài tập thở và giãn cơ.
• Tập luyện thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất giúp giải phóng endorphin, cải thiện tâm trạng, giảm căng thẳng, giải phóng năng lượng tiêu cực tích tụ trong cơ thể.
• Duy trì thói quen lành mạnh: Ngủ đủ giấc (7 – 9 giờ mỗi đêm), ăn uống điều độ, cân bằng dinh dưỡng, tránh lạm dụng chất kích thích (rượu, bia, thuốc lá) là những yếu tố nền tảng cho sức khỏe tinh thần.
• Viết lách và chia sẻ: Viết nhật ký về cảm xúc, suy nghĩ hoặc nói chuyện với người thân đáng tin cậy về những gì mình đang trải qua giúp giải tỏa cảm xúc, không kìm nén chúng lại.
• Tham gia các nhóm hỗ trợ: Kết nối với những người có cùng hoàn cảnh giúp tạo cảm giác không cô đơn, chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi các chiến lược đối phó từ những người đã từng trải qua.
• Các hoạt động nghệ thuật trị liệu: Vẽ tranh, nghe nhạc, làm vườn, hoặc các hoạt động sáng tạo khác có thể là cách hiệu quả để giải phóng cảm xúc tiêu cực, nuôi dưỡng năng lượng tích cực và tìm thấy niềm vui trong cuộc sống.

8.4. Tìm Kiếm Sự Giúp Đỡ Từ Chuyên Gia

Việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia sức khỏe tâm thần (như bác sĩ tâm lý, nhà trị liệu, chuyên gia tư vấn) là bước đi dũng cảm và quan trọng nhất khi nhận thấy các dấu hiệu Trauma ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống. Nhiều người còn mang định kiến về việc đi gặp bác sĩ tâm lý, coi đó là dấu hiệu của sự yếu đuối hoặc điên rồ. Tuy nhiên, điều này hoàn toàn không đúng.

Việc chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia là một hình thức self-care (tự chăm sóc bản thân) quan trọng, giúp bạn có được công cụ, chiến lược chuyên biệt để đối phó với chấn thương một cách hiệu quả. Chuyên gia sẽ cung cấp một không gian an toàn, bảo mật, không phán xét để bạn có thể chia sẻ những điều sâu kín nhất, từ đó hỗ trợ bạn trong hành trình chữa lành, phục hồi. Việc trì hoãn có thể khiến tình trạng Trauma trở nên nặng hơn và khó điều trị hơn về sau.

8.5. Đón Nhận Và Trưởng Thành Sau Sang Chấn (Post-Traumatic Growth – PTG)

Một khái niệm quan trọng trong quá trình phục hồi sau Trauma là tăng trưởng sau chấn thương (Post-Traumatic Growth – PTG). Đây là khả năng con người phát triển những thay đổi tích cực về tâm lý và cuộc sống sau khi trải qua một sự kiện đau thương cực độ. PTG không có nghĩa là người bệnh quên đi hay phủ nhận nỗi đau, mà là khả năng tìm thấy ý nghĩa, sức mạnh và sự phát triển cá nhân từ những trải nghiệm khó khăn nhất.

Trauma có thể buộc cá nhân phải đánh giá lại, thay đổi các giá trị sống của mình, giúp họ nhận ra điều gì thực sự quan trọng. Nó có thể phát triển khả năng phục hồi mạnh mẽ hơn, biết cách đương đầu với thử thách một cách kiên cường và hiệu quả hơn trong tương lai. Nhiều người sau Trauma trở nên đồng cảm hơn với người khác, có mối quan hệ sâu sắc hơn, có cái nhìn mới mẻ về cuộc sống. PTG khuyến khích chúng ta nhìn nhận Trauma không chỉ là đau thương mà còn là một cơ hội để phát triển, trưởng thành và khám phá những sức mạnh tiềm ẩn trong bản thân mà trước đây chưa từng biết đến.

Trauma là một khái niệm sâu sắc, mô tả những vết thương tâm lý tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, ở bất cứ đâu. Việc hiểu rõ Trauma là gì, các loại, nguyên nhân, biểu hiện và ảnh hưởng toàn diện của nó đến sức khỏe tinh thần, thể chất, và công việc là bước đầu tiên để đối mặt và chữa lành. Quá trình phục hồi đòi hỏi sự kiên nhẫn, lòng dũng cảm, và quan trọng nhất là việc tìm kiếm sự hỗ trợ kịp thời từ chuyên gia cùng với việc áp dụng các phương pháp tự chăm sóc. Hãy luôn quan tâm đến sức khỏe tâm thần của bản thân và người xung quanh, bởi vì việc nhận biết và hỗ trợ sớm là chìa khóa để vượt qua chấn thương. Để khám phá thêm các thông tin hữu ích về sức khỏe tinh thần trong công việc, hãy truy cập JobsGO.

Câu hỏi thường gặp

1. Trauma Có Tái Phát Không?

Có, Trauma có thể tái phát hoặc các triệu chứng có thể bùng phát trở lại khi cá nhân đối mặt với các yếu tố kích hoạt hoặc stress mới trong cuộc sống.

2. Trauma Có Di Truyền Không?

Không, mặc dù Trauma không di truyền trực tiếp qua gen, nghiên cứu cho thấy thay đổi epigenetics (thay đổi biểu hiện gen) có thể được truyền sang thế hệ sau.

3. Có Thể Giúp Người Khác Hồi Phục Sau Trauma Không?

Bạn có thể giúp đỡ bằng cách lắng nghe không phán xét, cung cấp sự hỗ trợ thực tế, khuyến khích họ tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp, tạo môi trường an toàn.

4. Cần Bao Lâu Để Hồi Phục Sau Trauma?

Một số người hồi phục trong vài tháng, trong khi những người khác cần nhiều năm trị liệu.

(Theo JobsGO - Nền tảng tìm việc làm, tuyển dụng, tạo CV xin việc)